КОМПЛЕКСНЫЯ РАБОТЫ ПА БЕЛАРУСКАЙ МОВЕ І ЛІТАРАТУРЫ
№1
|
№ задання
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
Усяго
|
|
Максімальны бал
|
9
|
8
|
5
|
8
|
7
|
5
|
4
|
6
|
3
|
5
|
60
|
|
Набраны бал
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Заданне 1. ... Вучоныя адзначаюць, што ў сувязі з разнастайнымі моўнымі кантактамі і шматкультурнасцю, вядомай Беларусі здаўна, беларуская мова налічвае мноства слоў іншамоўнага паходжання. Самымі старажытнымі ў нашай мове паводле паходжання з'яўляюцца запазычанні з лацінскай, грэчаскай, татарскай, нямецкай моў. Запоўніце табліцу, размеркаваўшы словы шлагбаум, каляндар, школа, дыск, секунда, шпіён, алмаз. бутэрброд, гарбуз па адпаведных групах запазычанай лексікі.
|
Запазычанні з лацінскай мовы
|
Запазычанні з нямецкай мовы
|
Запазычанні з грэчаскай мовы
|
Запазычанні з татарскай мовы
|
|
|
|
|
|
Максімальная колькасць балаў - 9 ( 1 бал - за кожны правільны адказ)
Заданне 2. Ф.М.Янкоўскі падкрэсліваў, што "ўменне правільна ставіць націск у слове - вельмі істотны элемент культуры вуснай мовы. Памылкі ў пастаноўцы націску ўскладняюць і абцяжарваюць успрыняцце паведамлення". Пастаўце націскі ў словах і суаднясіце іх з пададзеным значэннем. Словы для аналізу: ступа, радзіць, раіцца, любы.
|
Слова
|
Значэнне
|
|
|
Блізкі, дарагі чалавек, дом
|
|
|
Кожны чалавек, любы (на выбар) дом
|
|
|
Драўляная або металічная пасудзіна, у якой таўкуць што-небудзь таўкачом
|
|
|
Тэмп руху пры хадзьбе, яздзе на кані
|
|
|
Раіцца, меркаваць
|
|
|
Даваць ураджай
|
|
|
Прасіць парады
|
|
|
Утвараць новы рой
|
Максімальная колькасць балаў — 8 (па 0,5 бала - за кожны правільна пастаўлены націск і вызначанае значэнне слова)
Заданне 3. Аднавіце прапушчаныя кампаненты фразеалагізмаў паводле сфармуляваных значэнняў.
|
Фразеалагізм
|
Значэнне
|
Прапушчаны кампанент
|
|
Галава ...
|
"хто-небудзь супакоіўся, перастаў гарачыцца"
|
|
|
Галава ..... шукае
|
"хто-небудзь сваімі паводзінамі напрошваецца на непрыемнасці"
|
|
|
Галава ...
|
"хто-небудзь разумны, кемлівы, знаходлівы"
|
|
|
... галавы ...
|
"пра таго, хто вельмі ганарыцца"
|
|
|
... з галавы ...
|
"ісці (хадзіць) вельмі роўна, стройна"
|
|
Максімальная колькасць балаў — 5 (1 бал - за кожны правільна вызначаны кампанент фразеалагізма)
Заданне 4. Аднавіце зашыфраваныя прыказкі і прымаўкі, растлумачце значэнне ўстойлівых павучальных выслоўяў.
1) Зжыццірамяствомудружыцьжыццітужыцьне.
2) Аржанаясамакашахваліцьсябе.
3) Жывівеквучысявек
4) Грашыманерозумузаменішне
|
№
|
Прыказка
|
Значэнне
|
№
|
Прымаўка
|
Значэнне
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Максімальная колькасць балаў - 8 (1 бал - за кожную адноўленую прыказку і прымаўку, 1 бал - за тлумачэнне)
Заданне 5. Падкрэсліце словы, утвораныя бяссуфіксным спосабам.
Буквар, прыгон, бездарожжа, бязвоблачны, разбег, незлічоны, суддзя, шасцісоты, дзевяноста, глуш, выбары, небяспека, бязрыб'е, заечы, байкапісец, збожжанарыхтоўчы, мазь.
Зрабіце словаўтваральную парадыгму слоў: небеспамылковы, падваенне.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________
Максімальная колькасць балаў – 7 (0,5 бала - за кожнае вызначанае слова, па 1 -балу за правільна запісаную парадыгму)
Заданне 6. Адзначце нумары прыкладаў з граматычнымі памылкамі і запішыце выпраўленыя варыянты.
1) Дзвюмастамі трыццаццю двума вучнямі
2) Двухсот сарака дзвюх тон
3) Пяцьдзясят тры новыя сталы
4) Дзве цэлыя і тры дзясятыя плошчы
5) У паўтара талерках
6) Дваццаць тры кілаграма
7) Дваццаці аднаго кілаграма
8) Спазніліся абодва - брат і сястра.
9) Пяць і дзве дзясятых гектара
10) Паўтара года
|
№ прыклада
|
Выпраўлены варыянт
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Максімальная колькасць балаў – 5 (1 бал - за кожны правільна выпраўлены варыянт)
Заданне 7. Запоўніце тэматычную табліцу тэрмінаў па раздзеле "Сінтаксіс" ( у клетачках табліцы трэба запісаць тэрмін на адпаведную літару алфавіта. Заўвага: не на ўсе літары алфавіта можа быць тэрмін. Будзьце ўважлівымі.)
|
А
|
Б
|
В
|
Г
|
|
|
|
|
|
|
Д
|
Е(Ё)
|
Ж
|
З
|
|
|
|
|
|
|
І
|
К
|
Л
|
М
|
|
|
|
|
|
|
Н
|
О
|
П
|
Р
|
|
|
|
|
|
|
С
|
Т
|
У
|
Ф
|
|
|
|
|
|
|
Ч
|
Ц
|
Ч
|
Ш
|
|
|
|
|
|
|
Э
|
Ю
|
Я
|
|
|
Эліптычны сказ
|
|
|
|
Максімальная колькасць балаў – 4 (0,2 бала - за кожны правільна вызначаны тэрмін)
Заданне 8. Пастаўце ў сказах патрэбныя знакі прыпынку. Вызначце і запішыце ў дужках колькасць сэнсава-граматычных частак у кожным з іх.
1) Калі стаіш каля сцен гродзенскай Каложы полацкай Сафіі глядзіш на слуцкі пояс або гравюры Вашчанкі гартаеш скарынаўскія першадрукі або зборнікі Багушэвіча учытваешся ў паэзію Купалы або Багдановіча заўсёды апрача здзіўлення іх прыгажосцю і значнасцю цябе ахоплівае неадольная цікавасць а якімі былі яны гэтыя людзі чыімі рукамі ствараліся такія скарбы пісалася разумнае добрае вечнае? (А.Мальдзіс). _______
2) Мы кажам нішто не забыта хто ў славе загінуў успомнім...(Е.Л.). _______
3) Гэты ясны дзень і гэтыя краявіды поўныя паэзіі і гэтыя весткі аб новым месцы сабраныя ў дарозе - усё гэта памацняла той добры настрой з якім пад'язджаў Лабановіч да Пінска (К-с). _______
4) У паветры чулася яшчэ начная ціхасць што прыглушвала галасы і гукі толькі галкі на голых дрэвах сквера дзёрлі горла нібы стараючыся перакрычаць адна адну (І.М.). _______
5) І неспадзявана адбылося незвычайнае ціхая нявідная у жнівеньскім росквіце рабіна заружавела зазырчэла яркім кідкім хараством гарачым полымем агністых гронак (І.М.). _______
Максімальная колькасць балаў – 6 (1 бал - за правільна пастаўленыя знакі прыпынку, 0,2 - бала за вызначаную колькасць сэнсава-граматычных частак у сказ).
Заданне 9. Адзначце, якія кнігі ў старажытнасці называліся "книги ратушные"?
1) зборнікі юрыдычных дакументаў;
2) метрычныя кнігі;
3) кнігі запісаў, звязаных з гарадскім самакіраваннем;
4) зборнікі дакументаў аб уладанні маёмасцю;
5) судовыя кнігі, у якія ўносіліся звесткі пра крадзяжы.
Максімальная колькасць балаў – 3 балы.
Заданне 10. Творчасць гэтага паэта, 120-годдзе якога адзначалася ў 2020 г., аказала плённы ўплыў на развіццё беларускай літаратуры, у першую чаргу паэзіі. Знайдзіце сэнсавую сувязь паміж фотаздымкамі і адгадайце аўтара і назву яго вядомага твора.
|
?
|
|
1900-1976
120-годдзе паэта шырока адзначалася ў 2020 годдзе
|
г. ПАСТАВЫ
|
Стваральнік беларускай школы мастацкага перакладу. Пераклаў на беларускую мову 154 санеты Уільяма Шэкспіра
|
Максімальная колькасць балаў - 5 балаў
ДАВЕДКА ДЛЯ ЖУРЫ
10 клас
|
№ задання
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
Усяго
|
|
Максімальны бал
|
9
|
8
|
5
|
8
|
7
|
5
|
4
|
6
|
3
|
5
|
60
|
|
Набраны бал
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Заданне 1.
|
Запазычанні з лацінскай мовы
|
Запазычанні з нямецкай мовы
|
Запазычанні з грэчаскай мовы
|
Запазычанні з татарскай мовы
|
|
каляндар
секунда
|
шлагбаум
шпіён
бутэрброд
|
школа
дыск
|
алмаз
гарбуз
|
Максімальная колькасць балаў – 9 (1 бал - за кожнае правільна вызначанае слова)
Заданне 2.
|
Слова
|
Значэнне
|
|
любы
|
Блізкі, дарагі чалавек, дом
|
|
любы
|
Кожны чалавек, любы (на выбар) дом
|
|
ступа
|
Драўляная або металічная пасудзіна, у якой таўкуць што-небудзь таўкачом
|
|
ступа
|
Тэмп руху пры хадзьбе, яздзе на кані
|
|
радзіць
|
Раіцца, меркаваць
|
|
радзіць
|
Даваць ураджай
|
|
раіцца
|
Прасіць парады
|
|
раіцца
|
Утвараць новы рой
|
Максімальная колькасць балаў – 8 (па 0,5 бала - за кожны правільна пастаўлены націск і вызначанае значэнне слова)
Заданне 3.
|
Фразеалагізм
|
Значэнне
|
Прапушчаны кампанент
|
|
Галава ...
|
"хто-небудзь супакоіўся, перастаў гарачыцца"
|
астыла
|
|
Галава ..... шукае
|
"хто-небудзь сваімі паводзінамі напрошваецца на непрыемнасці"
|
гуза
|
|
Галава ...
|
"хто-небудзь разумны,кемлівы, знаходлівы"
|
Варыць
|
|
... галавы ...
|
"пра таго, хто вельмі ганарыцца"
|
Шастом ... не дастаць
|
|
... з галавы ...
|
"ісці(хадзіць)вельмі роўна, стройна"
|
Яечка ... не скоціцца
|
Максімальная колькасць балаў — 5 (1 бал - за кожны правільна вызначаны кампанент фразеалагізма)
Заданне 4.
|
№
|
Прыказка
|
Значэнне
|
№
|
Прымаўка
|
Значэнне
|
|
1
|
З рамяством дружыць - у жыцці не тужыць
|
калі маеш прафесію, занятак, то і сумаваць не прыйдзецца, бо праца прыносіць дабрабыт
|
3
|
Век жыві, век вучыся
|
чым больш жывём, тым больш вопыту набіраемся
|
|
2
|
Аржаная каша сама сябе хваліць
|
гаворыцца з насмешкай пра таго, хто сам сябе хваліць
|
4
|
Розуму грашыма не заменіш
|
здольнасць чалавека лагічна і творча мысліць, чалавек вялікага розуму
|
Максімальная колькасць балаў – 8 (1 бал за кожную адноўленую прыказку і прымаўку; 1 бал - за тлумачэнне)
Заданне 5.
Буквар, прыгон, бездарожжа, бязвоблачны, разбег, незлічоны, суддзя, шасцісоты, дзевяноста, глуш, выбары, небяспека, бязрыб'е, заечы, байкапісец, збожжанарыхтоўчы, мазь, восьмы.
Падваенне ← падвоіць ←падвоены←двое←два.
Небеспамылковы←беспамылковы←памылковы←памыліцца←памылка.
Максімальная колькасць балаў – 7 (0,5 бала за кожнае вызначанае слова, па 1 балу - за правільна запісаную парадыгму)
Заданне 6.
|
№ прыклада
|
Выпраўлены варыянт
|
|
1
|
Двумастамі трыццаццю двума вучнямі
|
|
5
|
У паўтары талерках
|
|
6
|
Дваццаць тры кілаграмы
|
|
8
|
Спазніліся абое - брат і сястра
|
|
9
|
Пяць і дзве дзясятыя гектара
|
Максімальная колькасць балаў – 5 (1 бал - за кожны правільна выпраўлены варыянт)
Заданне 7.
|
А
|
Б
|
В
|
Г
|
|
аднасастаўны сказ
|
Безасабовы сказ
|
Выказнік
|
Галоўныя члены сказа
|
|
Д
|
Е(Ё)
|
Ж
|
З
|
|
Двухсастаўны сказ
|
|
|
Зваротак
|
|
І
|
К
|
Л
|
М
|
|
Інфінітыўны сказ
|
клічны сказ
|
Лагічны націск
|
Меры і ступені(частка)
|
|
Н
|
О
|
П
|
Р
|
|
Назыўны сказ
|
|
Пабочныя словы
|
Развіты сказ
|
|
С
|
Т
|
У
|
Ф
|
|
Словазлучэнне
|
Тэкст
|
Устаўныя канструкцыі
|
Функцыі сказа
|
|
Ч
|
Ц
|
Ч
|
Ш
|
|
частка сказа
|
цэласнасць тэксту
|
Чужая мова
|
|
|
Э
|
Ю
|
Я
|
|
|
Эліптычны сказ
|
|
|
|
Максімальная колькасць балаў – 4 (0,2 бала за кожны правільна вызначаны тэрмін)
Заданне 8.
1) Калі стаіш каля сцен гродзенскай Каложы, полацкай Сафіі, глядзіш на слуцкі пояс або гравюры Вашчанкі, гартаеш скарынаўскія першадрукі або зборнікі Багушэвіча, учытваешся ў паэзію Купалы або Багдановіча, заўсёды, апрача здзіўлення іх прыгажосцю і значнасцю, цябе ахоплівае неадольная цікавасць: а якімі былі яны, гэтыя людзі, чыімі рукамі ствараліся такія скарбы, пісалася разумнае, добрае, вечнае? (А.Мальдзіс). (5)
2) Мы кажам: нішто не забыта, хто ў славе загінуў, успомнім...(Е.Л.). (4)
3) Гэты ясны дзень і гэтыя краявіды, поўныя паэзіі, і гэтыя весткі аб новым месцы, сабраныя ў дарозе, - усё гэта памацняла той добры настрой, з якім пад'язджаў Лабановіч да Пінска (К-с). (2)
4) У паветры чулася яшчэ начная ціхасць, што прыглушвала галасы і гукі; толькі галкі на голых дрэвах сквера дзёрлі горла, нібы стараючыся перакрычаць адна адну (І.М.). (3)
5) І неспадзявана адбылося незвычайнае: ціхая, нявідная, у жнівеньскім росквіце рабіна заружавела, зазырчэла яркім, кідкім хараством, гарачым полымем агністых гронак (І.М.). (2)
Максімальная колькасць балаў – 6 (1 бал - за правільна пастаўленыя знакі прыпынку, 0,2 бала - за вызначаную колькасць сэнсава-граматычных частак у сказ).
Заданне 9.
Варыянт адказу - 3 (кнігі запісаў, звязаных з гарадскім самакіраваннем)
Максімальная колькасць балаў – 3 балы.
Заданне 10.
Аўтар: Уладзімір Дубоўка (2,5 бала)
Твор: "О Беларусь, мая шыпшына!" (2,5 бала)
Максімальная колькасць балаў - 5 балаў.
Спіс выкарыстанай літаратуры
1. Аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі: Закон Рэсп.Беларусь, 23 ліп.2008г., № 430-3//Нацыянальны рэестр прававых актаў Рэспублікі Беларусь, - 2008, - № 2/1517. - С.3-66.
2. Булыка, А.М. Слоўнік іншамоўных слоў: 2 т. / А.М.Булыка. - Мінск: БелЭн, 1999. - Т.1: А-Л. - 736 с.
3. Булыка, А.М. Слоўнік іншамоўных слоў: 2 т. / А.М.Булыка. - Мінск: БелЭн, 1999. - Т.2: М-Я. - 736 с.
4. Гаўрош, Н.В. Фразеалагічны слоўнік / Н.В.Гаўрош, І.Я.Лепешаў, Ф.М.Янкоўскі; пад рэд. Ф.М.Янкоўскага. - Мінск: Нар. асвета, 1973. - 352 с.
5. Супрунчук, М.В. Правільная пастаноўка націску - паказальнік маўленчай культуры / М.В.Супрунчук // Беларус. мова і літ. - 2006. - №11. - С.15-19.
6. Янкоўскі Ф.М. Беларускае літаратурнае вымаўленне / Ф.М.Янкоўскі. - Мінск: Нар.асвета, 1976. - 95 с.
№2
Заданне 1. Замяніце выдзеленыя словазлучэнні аднаслоўнымі адпаведнікамі.
Максімальная колькасць балаў – 6.
1) Сярод вялікіх вышынных будынкаў прытаілася гэта незвычайная дзіцячая пляцоўка.
2) Як жа прыемна было слухаць дзядзькаву жонку!
3) Незнаёмка падышла да іконы, перахрысцілася, потым стала на калені і горка заплакала.
4) “Сёлета няма ратунку ад гэтых майскіх жукоў”, – скардзілася баба Ганна суседцы.
5) Гаворачы пра сваю вёску, Мікіта Антонавіч станавіўся больш жвавым, рухавым, жыццярадасным.
6) Усё змоўкла… Толькі ціхі шум бэзу перашкаджае думаць.
Заданне 2. Прачытайце тэкст і растлумачце, у чым сутнасць захапленняў маладых людзей, якія называюць сябе выдзеленымі ў тэксце словамі.
Максімальная колькасць балаў – 6.
“Велатрыялісты, джамперы, скейтбардысты, ролеры, графіцісты, бітбоксеры — абласное маладзёжнае свята “БелаРусь маладая” сабрала на цэнтральнай плошчы Салігорска больш за тысячу самых актыўных і крэатыўных маладых людзей з усёй Мінскай вобласці. Штогод мерапрыемства становіцца пляцоўкай для прэзентацыі цікавых і сучасных захапленняў моладзі, дэманстрацыі таго, як можна здорава і здарова бавіць вольны час. Дэлегацыі ад кожнага раёна вобласці прыязджаюць сюды, каб паказаць, чым жыве моладзь у іх рэгіёне”.
Заданне 3. Размяркуйце па слупках табліцы наступныя словы: бульбяны, дыспансер, садавіна, перавязь, мармур, прыяцель, ганьба, знахар, тытунь, туніка, пасланец, абразуміць, прэміраваць, генезіс, загрудкі, наспех, цэмент, жалюзі, закабаленне, металургія, блукаць, ракушка, трызненне, муляр.
Максімальная колькасць балаў – 6 (па 0,25 за кожнае слова).
|
Націск на 1 склад
|
Націск на 2 склад
|
Націск на 3 склад
|
Націск на 4 склад
|
|
|
|
|
|
Заданне 4. У тэксце ёсць шэсць слоў, якія не адпавядаюць арфаграфічным нормам беларускай літаратурнай мовы. Знайдзіце і запішыце іх правільна і ў той граматычнай форме, у якой гэтыя словы падаюцца ў сказах.
Максімальная колькасць балаў – 6.
Мы, беларусы, як і кожны народ, любім родную зямлю, сваю краіну, ганарымся ёю і лічам, што маем на гэта падставы.
Рознастайная і прыгожая ў нас прырода. Блакітнымі стужкамі ўюцца вялікія і малыя рэкі, сінеюць акаймаванныя лясістымі ўзгоркамі азёры, перашэптываюцца з ветрам стромкія бары, бярозавыя гаі і цяністыя дубровы, шырока расцілаюцца палеткі. Нават балоцістыя абшары палесся маюць нямала прыемнага для вока.
Шматвяковая, багатая падзеямі гісторыя ў нашага народа. Доўгі і складаны шлях праз многія гады барацьбы і пакут прайшоў наш народ, пакуль дабіўся волі і незалежнасці, атрымаў уласную дзяржаўнасць…
Заданне 5. Утварыце і запішыце новыя словы, што з’яўляюцца вытворнымі ад слова СТОЛ, з адпаведным значэннем, якое прыводзіцца ў дужках. Вызначце спосаб словаўтварэння.
Максімальная колькасць балаў – 6.
1) Cтол - ___________ (кавалак палатна, якім засцілаюць стол).
2). Стол – __________(пачэснае месца перад сталом, багата прыбранае сядзенне для старэйшага ў родзе).
3). Стол – _________(галоўны горад дзяржавы).
4). Стол – _________(месца, куды можна зайсці, каб пад’есці).
5). Стол – _________(працэс прыёму ежы).
6). Стол – _________(месца вакол стала; святочнае частаванне).
Заданне 6. Вызначце, якой часцінай мовы з’яўляюцца выдзеленыя ў сказах словы. Адказ запішыце ў выглядзе спалучэння літар і лічбаў.
Максімальная колькасць балаў – 6.
|
А. Дзеці спецыяльна рабілі ўсё наперакор жаданню бацькоў.
|
1. часціца
|
|
Б. Насустрач беглі маленькія дзеці.
|
2. назоўнік
|
|
В. Роўна ў дзевяць сабраліся выступоўцы.
|
3. злучнік
|
|
Г. Раптоўна прагучала слова “раз”.
|
4. выклічнік
|
|
Д. Дзе ж мне дзецца, раз іншага выйсця няма.
|
5. прыназоўнік
|
|
Е. Раз яго па спіне!
|
6. лічэбнік
|
|
|
7. прыслоўе
|
Заданне 7. Перад вамі ўрывак з вядомага верша Я. Купалы “Мая малітва” ў перакладзе на рускую мову (аўтар перакладу Нона Рыбалка). Паспрабуйце перакласці верш зноў на беларускую мову.
Максімальная колькасць балаў – 6 (0,5 б. за радок).
Я буду молиться и сердцем, и думами,
Я буду молиться поющей душой,
Чтоб чёрные доли с метелями шумными
Не смели беситься над нашей землёй.
Я буду молиться чудесному солнышку,
Зимой пусть согреет несчастных сирот.
Играя колосьями хлебного полюшка,
Пусть в тёмные избы лучи ниспошлёт.
Я буду молиться, чтоб тучи небесные,
Которые грозно играют судьбой,
Имели чуть-чуть сострадания к бедности -
ни града, ни грома не слали порой.
Заданне 8. Адрэдагуйце дэфармаваныя сказы. Запішыце тэкст, пастаўце знакі прыпынку, якіх не хапае.
Максімальная колькасць балаў – 6 (0,1 б. за слова і 2 б. за правільна пастаўленыя знакі прыпынку).
Кожны пакаленне заставацца ў спадчына той што стварыць талент, працалюбства і настойлівасць ён бацькі і продкі што выяўляць нацыянальны аблічча народ. Свой, адметны спадчына ў наш народ. Стагоддзі нягледзячы на цяжкі гістарычны ўмова, на ліхалецце вайна ствараць беларусы народны мастацтва.
Заданне 9. “Рассяліце” паэтаў і пісьменнікаў па абласцях Беларусі (месца нараджэння).
Максімальная колькасць балаў – 6.
Максім Багдановіч, Міхась Стральцоў, Раіса Баравікова, Іван Шамякін, Алаіза Пашкевіч (Цётка), Адам Міцкевіч, Канстанцін Вераніцын, Ніл Гілевіч, Георгій Марчук, Міхась Зарэцкі, Максім Гарэцкі, Іван Мележ.
Брэсцкая:
Віцебская:
Гомельская:
Гродзенская:
Магілёўская:
Мінская:
Заданне 10. Запоўніце табліцу.
Максімальная колькасць балаў – 6.
|
Аўтар твора
|
Назва твора
|
Галоўныя героі твора
|
Жанр твора
|
У якім стагоддзі адбываецца дзеянне твора
|
|
Уладзімір Караткевіч
|
“Дзікае паляванне караля Стаха”
|
|
Аповесць
|
|
|
|
“Маці”
|
Дарога, Маці, Камень
|
|
20
|
|
Канстанцін Вераніцын
|
“Тарас на Парнасе”
|
Тарас, Нептун, Амур
|
|
|
|
|
|
Міхаська, жораў, мачыха
|
Апавяданне
|
20
|
|
Кузьма Чорны
|
“На пыльнай дарозе”
|
|
|
20
|
|
Кандрат Крапіва
|
“Хто смяецца апошнім”
|
|
Камедыя
|
|
№3
Заданне 1.Вызначце, якім (якімі) гукам (гукамі) аб’яднаны словы ў кожным радку. Запішыце яго (іх) у квадратных дужках.
|
Словы
|
Гукі
|
|
колас, зараз, схіліцца
|
|
|
сюрпрыз, юны, сузор’е
|
|
|
лёгка, аўкцыён, сёння
|
|
|
згіну, лезці, знясе
|
|
|
мядзведзь, дзеці, завадзь
|
|
|
дождж, дагаджаць, футбол
|
|
|
гузік, вакзал, цуглі
|
|
Заданне 2.Вучню было прапанавана заданне вызначыць марфемны склад слоў. Аднак у яго не ўсё атрымалася. Знайдзіце дапушчаныя памылкі і выпраўце іх.
|
Слова
|
Выпраўлены варыянт
|
|
падагравальнік
|
|
|
падабаронны
|
|
|
падазрона
|
|
|
паданне
|
|
|
падаванне
|
|
|
падакляраваць
|
|
|
падапечны
|
|
Заданне 3.Утварыце складаныя словы згодна з указанымі значэннямі. Прыдумайце і запішыце з імі словазлучэнні.
|
Складанае слова
|
Значэнне слова
|
Словазлучэнне
|
|
|
агульны выгляд якой-небудзь мясцовасці, малюнкі прыроды
|
|
|
|
прастора, якую можна ахапіць позіркам; аб’ём, шырыня ведаў, інтарэсаў
|
|
|
|
які мае адносіны да здабычы, апрацоўкі рыбы, ракападобных, прыгатавання прадуктаў з іх
|
|
|
|
які мае адносіны да рыбнага промыслу
|
|
|
|
з тонкім ствалом (пра дрэвы)
|
|
|
|
які мае тонкі ствол (пра зброю)
|
|
Заданне 4.Выраз «унесці сваю лепту»мае евангельскае паходжанне. Пісьмова адкажыце на наступныя пытанні.
|
Пытанне
|
Адказ
|
|
1. Якое значэнне мае выраз «унесці сваю лепту»?
|
|
|
2. Якім было першаснае значэнне слова «лепта» ў Старажытнай Грэцыі?
|
|
|
3. Што прынята называць «лептай удавіцы»?
|
|
|
4. Якая часціна мовы ўжыта ў сказе няправільна? Яны ўнеслі вялікую лепту ў нашу агульную справу.
|
|
|
5. Якімі словамі можна замяніць гэту няправільную часціну мовы?
|
|
Заданне 5. Знайдзіце ў сказах фразеалагізмы. Вызначце іх сінтаксічную ролю.
|
Сказ
|
Фразеалагізм
|
Сінтаксічная роля
|
|
Узор. Сам кату па пяту, а распараджаецца (К. Чорны).
|
кату па пяту
|
выказнік
|
|
Яны баяліся зараз высунуць нос куды-небудзь за сяло (А. Якімовіч).
|
|
|
|
І раней здаралася, што бацька і маці давалі мне кухталя (І. Навуменка).
|
|
|
|
«Здарова, раннія птушкі!» – яшчэ здалёк крыкнуў Лазавы (А. Васілевіч).
|
|
|
|
Гульня ў маўчанку зацягнулася на ўсе апошнія гады (Б. Стральцоў).
|
|
|
|
Само сабою зразумела, яго спаткалі тут пачэсна гаспадары з гасцьмі сумесна (Я. Колас).
|
|
|
|
А Вася, вядома, гарачая галава, спяшаўся (Л. Дайнека).
|
|
|
Заданне 6. Укажыце часцінамоўную прыналежнасць падкрэсленых слоў у сказах.
|
Сказ
|
Часціна мовы
|
|
Што там ні кажы, а лета чакаюць усе.
|
|
|
Андрэй даў бліскучы адказ на пытанне.
|
|
|
Сяброўкі Алена і Наталля дамовіліся сустрэцца
ў раёне вакзала.
|
|
|
А хлопец сабе спіць ды спіць.
|
|
|
«Як я рады Вас бачыць, Сцяпан Аляксеевіч!» – усклікнуў Міхась.
|
|
|
Студэнтка здала экзамен на дзесяць.
|
|
Заданне 7. Замест слова нібы запішыце пяць розных сінанімічных слоў або канструкцый (без паўтору) так, каб сэнс сказаў не змяніўся. Расстаўце, дзе патрэбна, неабходныя знакі прыпынку.
|
Сказ
|
Прапанаваны варыянт
|
|
Кожны дзень езджу ў лес грыбы нібы з-пад зямлі вылазяць.
|
|
|
Андрэй Пятровіч гаварыў сурова нібы загадваў.
|
|
|
Разгневалася суседка нібы яе пакрыўдзілі.
|
|
|
Рамонкі і валошкі на лузе нібы віталіся з намі.
|
|
|
Хлопец ціхенька стаяў ды маўчаў нібы чужы.
|
|
Заданне 8. Дадзены пераклады на рускую мову зборнікаў Яўгеніі Янішчыц. Запішыце арыгінальныя (беларускамоўныя) назвы гэтых кніг.
|
Рускамоўная назва
|
Беларускамоўная назва
|
|
«Снежное сретение» (1970)
|
|
|
«День вечерний» (1974)
|
|
|
«На берегу плеча» (1980)
|
|
|
«Пора любви и жалости» (1983)
|
|
|
«В шуме житнего света» (стихотворения и поэмы) (1988)
|
|
Заданне 9.Вызначце беларускіх майстроў слова па ўказаных фактах. Устанавіце адпаведнасць паміж прыведзенай інфармацыяй і фотаздымкам. Улічыце, што некаторыя фотаздымкі могуць быць “лішнімі”.
|
Факт
|
Аўтар
|
Фотаздымак
|
|
Паводле слоў Л. Геніюш, ён – «казачны прынц»беларускай літаратуры; меў цудоўны почырк, выключную памяць; лепшы сябар – Пімен Панчанка.
|
|
|
|
Нарадзіўся пад знакам Стральца; любімая цацка ў дзяцінстве – Ванька-ўстанька; быў непаслухмяным вучнем; рэдактар «Нашай нівы» Аляксандр Уласаў адмаўляўся друкаваць яго першыя творы.
|
|
|
|
Майстар сюжэту, бо ён умеў вельмі добра «закруціць» і «раскруціць» сюжэты сваіх твораў так, каб чытач не адрываўся ад кнігі;
пра жыццё і творчасць пісьменніка зняты фільмы «Пакуль ёсць сіла» і «Імгненні жыцця».
|
|
|
|
Валодаў некалькімі мовамі; падтрымліваў сяброўскія адносіны са Станіславам Манюшкам; пераклаў на беларускую мову «Пана Тадэвуша».
|
|
|
|
Яго любімы раман – «Тры мушкецёры»; быў вельмі строгім кінакрытыкам; В. Шукшын быў у захапленні ад яго кінасцэнарыя «Хрыстос прызямліўся ў Гародні».
|
|
|
1 2 3 4
5 6 7
Заданне 10.Па эмодзі (эмодзі – мова ідэаграм і смайлаў, якая прыйшла да нас з Японіі) адгадайце назву мастацкага твора, вызначце яго жанр. Назавіце аўтараў гэтых твораў.
1. 2.
3. 4.
|
Эмодзі
|
Назва твора
|
Жанр твора
|
Аўтар
|
|
1
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
4
|
|
|
|
Даведкі
|
Заданні
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
Усяго
|
|
Балы
|
7
|
7
|
6
|
5
|
6
|
6
|
5
|
5
|
5
|
8
|
60
|
Заданне 1.Максімальны бал – 7 балаў (па 1 б. за кожны правільны адказ).
|
Словы
|
Гукі
|
|
колас, зараз, схіліцца
|
[а], [с]
|
|
сюрпрыз, юны, сузор’е
|
[у]
|
|
лёгка, аўкцыён, сёння
|
[о], [а]
|
|
згіну, лезці, знясе
|
–
|
|
мядзведзь, дзеці, завадзь
|
[ц’]
|
|
дождж, дагаджаць, футбол
|
[д]
|
|
гузік, вакзал, цуглі
|
[г’] (выбухны г)
|
Заданне 2.Максімальны бал – 7 балаў (па 1 б. за кожны абсалютна правільны варыянт).
|
Слова
|
Выпраўлены варыянт
|
|
падагравальнік
|
падагравальнік
|
|
падабаронны
|
падабаронны
|
|
падазрона
|
падазрона
|
|
паданне
|
паданне
|
|
падаванне
|
памылкі няма
|
|
падакляраваць
|
падакляраваць
|
|
падапечны
|
падапечны
|
Заданне 3.Максімальны бал – 6 балаў (па 0,5 б. за кожнае правільна напісанае слова, па 0,5 б. за правільна ўтворанае словазлучэнне).
|
Складанае слова
|
Значэнне слова
|
Словазлучэнне
|
|
краявід
|
агульны выгляд якой-небудзь мясцовасці, малюнкі прыроды
|
палескі краявід
|
|
кругагляд
|
прастора, якую можна ахапіць позіркам; аб’ём, шырыня ведаў, інтарэсаў
|
пашырыць кругагляд
|
|
рыбапрамысловы
|
які мае адносіны да здабычы, апрацоўкі рыбы, ракападобных, прыгатавання прадуктаў з іх
|
рыбапрамысловы камбінат (рыбапрамысловы раён)
|
|
рыбапромыславы
|
які мае адносіны да рыбнага промыслу
|
рыбапромыславы флот (рыбапромыславая арцель)
|
|
танкастволы
|
з тонкім ствалом (пра дрэвы)
|
танкастволы клён
|
|
танкаствольны
|
які мае тонкі ствол (пра зброю)
|
танкаствольнае ружжо
|
Заўвага. Вучні могуць запісаць іншыя словазлучэнні. Галоўнае, каб у словазлучэнні захавалася лексічнае значэнне ўтворанага складанага слова.
Заданне 4.Максімальны бал – 5 балаў (па 1 б. за кожны правільны адказ, за кожную граматычную, лексічную, арфаграфічную і інш. памылкі здымаецца па 0,1 б.).
|
Пытанне
|
Адказ
|
|
1. Якое значэнне мае выраз «унесці сваю лепту»?
|
Пасільны ўдзел у якой-небудзь справе. Сінонім: унесці свае пяць капеек (1 бал)
|
|
2. Якім было першаснае значэнне слова «лепта» ў Старажытнай Грэцыі?
|
Дробная медная манета (1 бал).
|
|
3. Што прынята называць «лептай удавіцы»?
|
Сціплае ахвяраванне, зробленае шчыра, ад душы (1 бал).
Звязана з евангельскім аповедам: бедная ўдава ахвяравала ў царкве дзве лепты, у той час як вяльможы дарылі храму каштоўныя дары. Але Богу дзве манеткі аказаліся даражэйшымі за ўсе асатнія багацці. З той пары самае сціплае ахвяраванне і называюць «лептай удавіцы».
|
|
4. Якая часціна мовы ўжыта ў сказе няправільна? Яны ўнеслі вялікую лепту ў нашу агульную справу.
|
Прыметнік вялікую (1 бал).
|
|
5. Якімі словамі можна замяніць гэту няправільную часціну мовы?
|
Можна замяніць словамі невялікую, сціплую, пасільную. (1 бал)
Гэта звязана з абмежаваннем, якое накладвае першаснае значэнне слова «лепта».
|
Заданне 5. Максімальны бал – 6 балаў (па 0,5 б. за кожны правільны адказ).
|
Сказ
|
Фразеалагізм
|
Сінтаксічная роля
|
|
Яны баяліся зараз высунуць нос куды-небудзь за сяло (А. Якімовіч).
|
высунуць нос
|
дапаўненне
|
|
І раней здаралася, што бацька і маці давалі мне кухталя (І. Навуменка).
|
давалі кухталя
|
выказнік
|
|
«Здарова, раннія птушкі!» – яшчэ здалёк крыкнуў Лазавы (А. Васілевіч).
|
раннія птушкі
|
–
(зваротак не з’яўляецца членам сказа)
|
|
Гульня ў маўчанку зацягнулася на ўсе апошнія гады (Б. Стральцоў).
|
гульня ў маўчанку
|
дзейнік
|
|
Само сабою зразумела, яго спаткалі тут пачэсна гаспадары з гасцьмі сумесна (Я. Колас).
|
само сабоюю зразумела
|
–
(пабочны сказ не з’яўляецца членам сказа)
|
|
А Вася, вядома, гарачая галава, спяшаўся (Л.Дайнека).
|
гарачая галава
|
прыдатак (азначэнне)
|
Заданне 6. Максімальны бал – 6 балаў (па 1 б. за кожную правільна вызначаную часціну мовы).
|
Сказ
|
Часціна мовы
|
|
Што там ні кажы, а лета чакаюць усе.
|
часціца
|
|
Андрэй даў бліскучы адказ на пытанне.
|
прыметнік
|
|
Сяброўкі Алена і Наталля дамовіліся сустрэцца
ў раёне вакзала.
|
прыназоўнік
|
|
А хлопец сабе спіць ды спіць.
|
часціца
|
|
«Як я рады Вас бачыць, Сцяпан Аляксеевіч!» – усклікнуў Міхась.
|
прыслоўе
|
|
Студэнтка здала экзамен на дзесяць.
|
назоўнік
|
Заданне 7. Максімальны бал – 5 балаў (па 0,5 б. за знакі прыпынку, па 0,5 б. за кожнае правільна замененае слова).
|
Сказ
|
Прапанаваны варыянт
|
|
Кожны дзень езджу ў лес грыбы нібы з-пад зямлі вылазяць.
|
Кожны дзень езджу ў лес: грыбы як з-пад зямлі вылазяць.
|
|
Андрэй Пятровіч гаварыў сурова нібы загадваў.
|
Андрэй Пятровіч гаварыў сурова, усё роўна як загадваў.
|
|
Разгневалася суседка нібы яе пакрыўдзілі.
|
Разгневалася суседка, быццам яе пакрыўдзілі.
|
|
Рамонкі і валошкі на лузе нібы віталіся з намі.
|
Рамонкі і валошкі на лузе як бы віталіся з намі.
|
|
Хлопец ціхенька стаяў ды маўчаў нібы чужы.
|
Хлопец ціхенька стаяў ды маўчаў, усё адно як чужы.
|
Заўвага. У вучняў могуць быць іншыя замены. Галоўнае, каб яны адпавядалі ўмове задання.
Заданне 8. Максімальны бал – 5 балаў (па 1 б. за кожны абсалютна правільна запоўнены радок, за кожную граматычную, лексічную, арфаграфічную і інш. памылкі здымаецца па 0,1 б.).
|
Рускамоўная назва
|
Беларускамоўная назва
|
|
«Снежное сретение» (1970)
|
«Снежныя грамніцы»
|
|
«День вечерний» (1974)
|
«Дзень вечаровы»
|
|
«На берегу плеча» (1980)
|
«На беразе пляча»
|
|
«Пора любви и жалости» (1983)
|
«Пара любові і жалю»
|
|
«В шуме житнего света» (стихотворения и поэмы) (1988)
|
«У шуме жытняга святла» (вершы і паэмы)
|
Заданне 9. Максімальны бал – 5 балаў (па 0,5 б. за кожны правільны адказ).
|
Факт
|
Аўтар
|
Фотаздымак
|
|
Паводле слоў Л. Геніюш, ён – «казачны прынц»беларускай літаратуры; меў цудоўны почырк, выключную памяць; лепшы сябар – Пімен Панчанка.
|
Максім Танк (Яўген Скурко)
|
7
|
|
Нарадзіўся пад знакам Стральца; любімая цацка ў дзяцінстве – Ванька-ўстанька; быў непаслухмяным вучнем; рэдактар «Нашай нівы» Аляксандр Уласаў адмаўляўся друкаваць яго першыя творы.
|
Максім Багдановіч
|
2
|
|
Майстар сюжэту, бо ён умеў вельмі добра «закруціць» і «раскруціць» сюжэты сваіх твораў так, каб чытач не адрываўся ад кнігі;
пра жыццё і творчасць пісьменніка зняты фільмы «Пакуль ёсць сіла» і «Імгненні жыцця».
|
Іван Шамякін
|
5
|
|
Валодаў некалькімі мовамі; падтрымліваў сяброўскія адносіны са Станіславам Манюшкам; пераклаў на беларускую мову «Пана Тадэвуша».
|
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч
|
4
|
|
Яго любімы раман – «Тры мушкецёры»; быў вельмі строгім кінакрытыкам; В. Шукшын быў у захапленні ад яго кінасцэнарыя «Хрыстос прызямліўся ў Гародні».
|
Уладзімір Караткевіч
|
1
|
Заданне 10.Максімальны бал – 8 балаў (па 1 б. за кожную правільна вызначаную назву твора, па 0,5 б. за кожны правільна вызначаны жанр твора і аўтара).
|
Эмодзі
|
Назва твора
|
Жанр твора
|
Аўтар
|
|
1
|
«Дуб-дзядуля»
|
апавяданне
|
Ядвігін Ш.
(А. Лявіцкі)
|
|
2
|
«Песня пра зубра»
|
паэма
|
М. Гусоўскі
|
|
3
|
«Раманс» («Зорка Венера»)
|
верш
|
М. Багдановіч
|
|
4
|
«Губаты»
|
апавяданне
|
Г. Далідовіч
|
Спіс выкарыстанай літаратуры
- Бардовіч, А. М. Школьны марфемны слоўнік беларускай мовы / А. М. Бардовіч, Л. С. Мормыш, Л. М. Шакун. – Мінск : Аверсэв, 2005. – 496 с.
- Беларуская літаратура. Вучэбны дапаможнік для 9 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання / пад рэд. В. У. Праскаловіч, В. П. Рагойшы. – Мінск : Нацыянальны інстытут адукацыі, 2019.
- Беларуская літаратура. Вучэбны дапаможнік для 10 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ( з электронным дадаткам для павышанага ўзроўню) / пад рэд. А. П. Бязлепкінай-Чарнякевіч, І. Д. Воюш. – Мінск : Нацыянальны інстытут адукацыі, 2020.
- Беларускі арфаграфічны слоўнік / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы ; уклад. Л. П. Кунцэвіч, І. У. Кандраценя ; пад рэд. А. А. Лукашанца. – Мінск : Беларус. навука, 2009. – 384 с.
- Беларускі правапіс : дапам. / Л. І. Бурак [і інш.] ; пад агул. рэд. Д. В. Дзятко. – Мінск : ТэтраСістэмс, 2012. – 224 с.
- Грабчыкаў, С. М. Слоўнік паронімаў беларускай мовы / С. М. Грабчыкаў. – Мінск : Нар. асвета, 1994. – 478 с.
- Клундук, С. С. Беларуская мова : усе складаныя тэмы / С. С. Клундук, Н. Р. Якубук. – Мінск : Аверсэв, 2015. – 128 с.
- Кулеш, Г. І. Рэпетытар па беларускай мове : Лексікалогія. Фразеалогія. Словаўтварэнне. Тэкст : для падрыхтоўкі для цэнтралізаванага тэсціравання / Г. і. Кулеш, Г. К. Ціванова. – Мінск : Аверсэв, 2012. – 111 с.
- Лепешаў, І. Я. Слоўнік фразеалагізмаў / І. Я. Лепешаў. – Мінск : БелЭн імя П. Броўкі, 2008. – Т. 1. – 672 с. ; Т. 2. – 704 с.
- Лепешаў, І. Я. Этымалагічны слоўнік фразеалагізмаў / І. Я. Лепешаў. – Мінск : БелЭн імя П. Броўкі, 2004. – 448 с.
- Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы / пад. рэд. М. Р. Судніка, М. Н. Крыўко. – Мінск : БелЭн, 1996. – 784 с.
- Біблейскія фразеалагізмы, іх значэнне і паходжанне [Электронны рэсурс] https://be.birmiss.com/біблейскія-фразеалагізмы-іх/
Заданне 1.Вызначце, якім (якімі) гукам (гукамі) аб’яднаны словы ў кожным радку. Запішыце яго (іх) у квадратных дужках.
|
Словы
|
Гукі
|
|
колас, зараз, схіліцца
|
|
|
сюрпрыз, юны, сузор’е
|
|
|
лёгка, аўкцыён, сёння
|
|
|
згіну, лезці, знясе
|
|
|
мядзведзь, дзеці, завадзь
|
|
|
дождж, дагаджаць, футбол
|
|
|
гузік, вакзал, цуглі
|
|
Заданне 2.Вучню было прапанавана заданне вызначыць марфемны склад слоў. Аднак у яго не ўсё атрымалася. Знайдзіце дапушчаныя памылкі і выпраўце іх.
|
Слова
|
Выпраўлены варыянт
|
|
падагравальнік
|
|
|
падабаронны
|
|
|
падазрона
|
|
|
паданне
|
|
|
падаванне
|
|
|
падакляраваць
|
|
|
падапечны
|
|
Заданне 3.Утварыце складаныя словы згодна з указанымі значэннямі. Прыдумайце і запішыце з імі словазлучэнні.
|
Складанае слова
|
Значэнне слова
|
Словазлучэнне
|
|
|
агульны выгляд якой-небудзь мясцовасці, малюнкі прыроды
|
|
|
|
прастора, якую можна ахапіць позіркам; аб’ём, шырыня ведаў, інтарэсаў
|
|
|
|
які мае адносіны да здабычы, апрацоўкі рыбы, ракападобных, прыгатавання прадуктаў з іх
|
|
|
|
які мае адносіны да рыбнага промыслу
|
|
|
|
з тонкім ствалом (пра дрэвы)
|
|
|
|
які мае тонкі ствол (пра зброю)
|
|
Заданне 4.Выраз «унесці сваю лепту»мае евангельскае паходжанне. Пісьмова адкажыце на наступныя пытанні.
|
Пытанне
|
Адказ
|
|
1. Якое значэнне мае выраз «унесці сваю лепту»?
|
|
|
2. Якім было першаснае значэнне слова «лепта» ў Старажытнай Грэцыі?
|
|
|
3. Што прынята называць «лептай удавіцы»?
|
|
|
4. Якая часціна мовы ўжыта ў сказе няправільна? Яны ўнеслі вялікую лепту ў нашу агульную справу.
|
|
|
5. Якімі словамі можна замяніць гэту няправільную часціну мовы?
|
|
Заданне 5. Знайдзіце ў сказах фразеалагізмы. Вызначце іх сінтаксічную ролю.
|
Сказ
|
Фразеалагізм
|
Сінтаксічная роля
|
|
Узор. Сам кату па пяту, а распараджаецца (К. Чорны).
|
кату па пяту
|
выказнік
|
|
Яны баяліся зараз высунуць нос куды-небудзь за сяло (А. Якімовіч).
|
|
|
|
І раней здаралася, што бацька і маці давалі мне кухталя (І. Навуменка).
|
|
|
|
«Здарова, раннія птушкі!» – яшчэ здалёк крыкнуў Лазавы (А. Васілевіч).
|
|
|
|
Гульня ў маўчанку зацягнулася на ўсе апошнія гады (Б. Стральцоў).
|
|
|
|
Само сабою зразумела, яго спаткалі тут пачэсна гаспадары з гасцьмі сумесна (Я. Колас).
|
|
|
|
А Вася, вядома, гарачая галава, спяшаўся (Л. Дайнека).
|
|
|
Заданне 6. Укажыце часцінамоўную прыналежнасць падкрэсленых слоў у сказах.
|
Сказ
|
Часціна мовы
|
|
Што там ні кажы, а лета чакаюць усе.
|
|
|
Андрэй даў бліскучы адказ на пытанне.
|
|
|
Сяброўкі Алена і Наталля дамовіліся сустрэцца
ў раёне вакзала.
|
|
|
А хлопец сабе спіць ды спіць.
|
|
|
«Як я рады Вас бачыць, Сцяпан Аляксеевіч!» – усклікнуў Міхась.
|
|
|
Студэнтка здала экзамен на дзесяць.
|
|
Заданне 7. Замест слова нібы запішыце пяць розных сінанімічных слоў або канструкцый (без паўтору) так, каб сэнс сказаў не змяніўся. Расстаўце, дзе патрэбна, неабходныя знакі прыпынку.
|
Сказ
|
Прапанаваны варыянт
|
|
Кожны дзень езджу ў лес грыбы нібы з-пад зямлі вылазяць.
|
|
|
Андрэй Пятровіч гаварыў сурова нібы загадваў.
|
|
|
Разгневалася суседка нібы яе пакрыўдзілі.
|
|
|
Рамонкі і валошкі на лузе нібы віталіся з намі.
|
|
|
Хлопец ціхенька стаяў ды маўчаў нібы чужы.
|
|
Заданне 8. Дадзены пераклады на рускую мову зборнікаў Яўгеніі Янішчыц. Запішыце арыгінальныя (беларускамоўныя) назвы гэтых кніг.
|
Рускамоўная назва
|
Беларускамоўная назва
|
|
«Снежное сретение» (1970)
|
|
|
«День вечерний» (1974)
|
|
|
«На берегу плеча» (1980)
|
|
|
«Пора любви и жалости» (1983)
|
|
|
«В шуме житнего света» (стихотворения и поэмы) (1988)
|
|
Заданне 9.Вызначце беларускіх майстроў слова па ўказаных фактах. Устанавіце адпаведнасць паміж прыведзенай інфармацыяй і фотаздымкам. Улічыце, што некаторыя фотаздымкі могуць быць “лішнімі”.
|
Факт
|
Аўтар
|
Фотаздымак
|
|
Паводле слоў Л. Геніюш, ён – «казачны прынц»беларускай літаратуры; меў цудоўны почырк, выключную памяць; лепшы сябар – Пімен Панчанка.
|
|
|
|
Нарадзіўся пад знакам Стральца; любімая цацка ў дзяцінстве – Ванька-ўстанька; быў непаслухмяным вучнем; рэдактар «Нашай нівы» Аляксандр Уласаў адмаўляўся друкаваць яго першыя творы.
|
|
|
|
Майстар сюжэту, бо ён умеў вельмі добра «закруціць» і «раскруціць» сюжэты сваіх твораў так, каб чытач не адрываўся ад кнігі;
пра жыццё і творчасць пісьменніка зняты фільмы «Пакуль ёсць сіла» і «Імгненні жыцця».
|
|
|
|
Валодаў некалькімі мовамі; падтрымліваў сяброўскія адносіны са Станіславам Манюшкам; пераклаў на беларускую мову «Пана Тадэвуша».
|
|
|
|
Яго любімы раман – «Тры мушкецёры»; быў вельмі строгім кінакрытыкам; В. Шукшын быў у захапленні ад яго кінасцэнарыя «Хрыстос прызямліўся ў Гародні».
|
|
|
1 2 3 4
5 6 7
Заданне 10.Па эмодзі (эмодзі – мова ідэаграм і смайлаў, якая прыйшла да нас з Японіі) адгадайце назву мастацкага твора, вызначце яго жанр. Назавіце аўтараў гэтых твораў.
1. 2.
3. 4.
|
Эмодзі
|
Назва твора
|
Жанр твора
|
Аўтар
|
|
1
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
4
|
|
|
|
Даведкі
|
Заданні
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
Усяго
|
|
Балы
|
7
|
7
|
6
|
5
|
6
|
6
|
5
|
5
|
5
|
8
|
60
|
Заданне 1.Максімальны бал – 7 балаў (па 1 б. за кожны правільны адказ).
|
Словы
|
Гукі
|
|
колас, зараз, схіліцца
|
[а], [с]
|
|
сюрпрыз, юны, сузор’е
|
[у]
|
|
лёгка, аўкцыён, сёння
|
[о], [а]
|
|
згіну, лезці, знясе
|
–
|
|
мядзведзь, дзеці, завадзь
|
[ц’]
|
|
дождж, дагаджаць, футбол
|
[д]
|
|
гузік, вакзал, цуглі
|
[г’] (выбухны г)
|
Заданне 2.Максімальны бал – 7 балаў (па 1 б. за кожны абсалютна правільны варыянт).
|
Слова
|
Выпраўлены варыянт
|
|
падагравальнік
|
падагравальнік
|
|
падабаронны
|
падабаронны
|
|
падазрона
|
падазрона
|
|
паданне
|
паданне
|
|
падаванне
|
памылкі няма
|
|
падакляраваць
|
падакляраваць
|
|
падапечны
|
падапечны
|
Заданне 3.Максімальны бал – 6 балаў (па 0,5 б. за кожнае правільна напісанае слова, па 0,5 б. за правільна ўтворанае словазлучэнне).
|
Складанае слова
|
Значэнне слова
|
Словазлучэнне
|
|
краявід
|
агульны выгляд якой-небудзь мясцовасці, малюнкі прыроды
|
палескі краявід
|
|
кругагляд
|
прастора, якую можна ахапіць позіркам; аб’ём, шырыня ведаў, інтарэсаў
|
пашырыць кругагляд
|
|
рыбапрамысловы
|
які мае адносіны да здабычы, апрацоўкі рыбы, ракападобных, прыгатавання прадуктаў з іх
|
рыбапрамысловы камбінат (рыбапрамысловы раён)
|
|
рыбапромыславы
|
які мае адносіны да рыбнага промыслу
|
рыбапромыславы флот (рыбапромыславая арцель)
|
|
танкастволы
|
з тонкім ствалом (пра дрэвы)
|
танкастволы клён
|
|
танкаствольны
|
які мае тонкі ствол (пра зброю)
|
танкаствольнае ружжо
|
Заўвага. Вучні могуць запісаць іншыя словазлучэнні. Галоўнае, каб у словазлучэнні захавалася лексічнае значэнне ўтворанага складанага слова.
Заданне 4.Максімальны бал – 5 балаў (па 1 б. за кожны правільны адказ, за кожную граматычную, лексічную, арфаграфічную і інш. памылкі здымаецца па 0,1 б.).
|
Пытанне
|
Адказ
|
|
1. Якое значэнне мае выраз «унесці сваю лепту»?
|
Пасільны ўдзел у якой-небудзь справе. Сінонім: унесці свае пяць капеек (1 бал)
|
|
2. Якім было першаснае значэнне слова «лепта» ў Старажытнай Грэцыі?
|
Дробная медная манета (1 бал).
|
|
3. Што прынята называць «лептай удавіцы»?
|
Сціплае ахвяраванне, зробленае шчыра, ад душы (1 бал).
Звязана з евангельскім аповедам: бедная ўдава ахвяравала ў царкве дзве лепты, у той час як вяльможы дарылі храму каштоўныя дары. Але Богу дзве манеткі аказаліся даражэйшымі за ўсе асатнія багацці. З той пары самае сціплае ахвяраванне і называюць «лептай удавіцы».
|
|
4. Якая часціна мовы ўжыта ў сказе няправільна? Яны ўнеслі вялікую лепту ў нашу агульную справу.
|
Прыметнік вялікую (1 бал).
|
|
5. Якімі словамі можна замяніць гэту няправільную часціну мовы?
|
Можна замяніць словамі невялікую, сціплую, пасільную. (1 бал)
Гэта звязана з абмежаваннем, якое накладвае першаснае значэнне слова «лепта».
|
Заданне 5. Максімальны бал – 6 балаў (па 0,5 б. за кожны правільны адказ).
|
Сказ
|
Фразеалагізм
|
Сінтаксічная роля
|
|
Яны баяліся зараз высунуць нос куды-небудзь за сяло (А. Якімовіч).
|
высунуць нос
|
дапаўненне
|
|
І раней здаралася, што бацька і маці давалі мне кухталя (І. Навуменка).
|
давалі кухталя
|
выказнік
|
|
«Здарова, раннія птушкі!» – яшчэ здалёк крыкнуў Лазавы (А. Васілевіч).
|
раннія птушкі
|
–
(зваротак не з’яўляецца членам сказа)
|
|
Гульня ў маўчанку зацягнулася на ўсе апошнія гады (Б. Стральцоў).
|
гульня ў маўчанку
|
дзейнік
|
|
Само сабою зразумела, яго спаткалі тут пачэсна гаспадары з гасцьмі сумесна (Я. Колас).
|
само сабоюю зразумела
|
–
(пабочны сказ не з’яўляецца членам сказа)
|
|
А Вася, вядома, гарачая галава, спяшаўся (Л.Дайнека).
|
гарачая галава
|
прыдатак (азначэнне)
|
Заданне 6. Максімальны бал – 6 балаў (па 1 б. за кожную правільна вызначаную часціну мовы).
|
Сказ
|
Часціна мовы
|
|
Што там ні кажы, а лета чакаюць усе.
|
часціца
|
|
Андрэй даў бліскучы адказ на пытанне.
|
прыметнік
|
|
Сяброўкі Алена і Наталля дамовіліся сустрэцца
ў раёне вакзала.
|
прыназоўнік
|
|
А хлопец сабе спіць ды спіць.
|
часціца
|
|
«Як я рады Вас бачыць, Сцяпан Аляксеевіч!» – усклікнуў Міхась.
|
прыслоўе
|
|
Студэнтка здала экзамен на дзесяць.
|
назоўнік
|
Заданне 7. Максімальны бал – 5 балаў (па 0,5 б. за знакі прыпынку, па 0,5 б. за кожнае правільна замененае слова).
|
Сказ
|
Прапанаваны варыянт
|
|
Кожны дзень езджу ў лес грыбы нібы з-пад зямлі вылазяць.
|
Кожны дзень езджу ў лес: грыбы як з-пад зямлі вылазяць.
|
|
Андрэй Пятровіч гаварыў сурова нібы загадваў.
|
Андрэй Пятровіч гаварыў сурова, усё роўна як загадваў.
|
|
Разгневалася суседка нібы яе пакрыўдзілі.
|
Разгневалася суседка, быццам яе пакрыўдзілі.
|
|
Рамонкі і валошкі на лузе нібы віталіся з намі.
|
Рамонкі і валошкі на лузе як бы віталіся з намі.
|
|
Хлопец ціхенька стаяў ды маўчаў нібы чужы.
|
Хлопец ціхенька стаяў ды маўчаў, усё адно як чужы.
|
Заўвага. У вучняў могуць быць іншыя замены. Галоўнае, каб яны адпавядалі ўмове задання.
Заданне 8. Максімальны бал – 5 балаў (па 1 б. за кожны абсалютна правільна запоўнены радок, за кожную граматычную, лексічную, арфаграфічную і інш. памылкі здымаецца па 0,1 б.).
|
Рускамоўная назва
|
Беларускамоўная назва
|
|
«Снежное сретение» (1970)
|
«Снежныя грамніцы»
|
|
«День вечерний» (1974)
|
«Дзень вечаровы»
|
|
«На берегу плеча» (1980)
|
«На беразе пляча»
|
|
«Пора любви и жалости» (1983)
|
«Пара любові і жалю»
|
|
«В шуме житнего света» (стихотворения и поэмы) (1988)
|
«У шуме жытняга святла» (вершы і паэмы)
|
Заданне 9. Максімальны бал – 5 балаў (па 0,5 б. за кожны правільны адказ).
|
Факт
|
Аўтар
|
Фотаздымак
|
|
Паводле слоў Л. Геніюш, ён – «казачны прынц»беларускай літаратуры; меў цудоўны почырк, выключную памяць; лепшы сябар – Пімен Панчанка.
|
Максім Танк (Яўген Скурко)
|
7
|
|
Нарадзіўся пад знакам Стральца; любімая цацка ў дзяцінстве – Ванька-ўстанька; быў непаслухмяным вучнем; рэдактар «Нашай нівы» Аляксандр Уласаў адмаўляўся друкаваць яго першыя творы.
|
Максім Багдановіч
|
2
|
|
Майстар сюжэту, бо ён умеў вельмі добра «закруціць» і «раскруціць» сюжэты сваіх твораў так, каб чытач не адрываўся ад кнігі;
пра жыццё і творчасць пісьменніка зняты фільмы «Пакуль ёсць сіла» і «Імгненні жыцця».
|
Іван Шамякін
|
5
|
|
Валодаў некалькімі мовамі; падтрымліваў сяброўскія адносіны са Станіславам Манюшкам; пераклаў на беларускую мову «Пана Тадэвуша».
|
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч
|
4
|
|
Яго любімы раман – «Тры мушкецёры»; быў вельмі строгім кінакрытыкам; В. Шукшын быў у захапленні ад яго кінасцэнарыя «Хрыстос прызямліўся ў Гародні».
|
Уладзімір Караткевіч
|
1
|
Заданне 10.Максімальны бал – 8 балаў (па 1 б. за кожную правільна вызначаную назву твора, па 0,5 б. за кожны правільна вызначаны жанр твора і аўтара).
|
Эмодзі
|
Назва твора
|
Жанр твора
|
Аўтар
|
|
1
|
«Дуб-дзядуля»
|
апавяданне
|
Ядвігін Ш.
(А. Лявіцкі)
|
|
2
|
«Песня пра зубра»
|
паэма
|
М. Гусоўскі
|
|
3
|
«Раманс» («Зорка Венера»)
|
верш
|
М. Багдановіч
|
|
4
|
«Губаты»
|
апавяданне
|
Г. Далідовіч
|
Спіс выкарыстанай літаратуры
- Бардовіч, А. М. Школьны марфемны слоўнік беларускай мовы / А. М. Бардовіч, Л. С. Мормыш, Л. М. Шакун. – Мінск : Аверсэв, 2005. – 496 с.
- Беларуская літаратура. Вучэбны дапаможнік для 9 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання / пад рэд. В. У. Праскаловіч, В. П. Рагойшы. – Мінск : Нацыянальны інстытут адукацыі, 2019.
- Беларуская літаратура. Вучэбны дапаможнік для 10 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ( з электронным дадаткам для павышанага ўзроўню) / пад рэд. А. П. Бязлепкінай-Чарнякевіч, І. Д. Воюш. – Мінск : Нацыянальны інстытут адукацыі, 2020.
- Беларускі арфаграфічны слоўнік / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы ; уклад. Л. П. Кунцэвіч, І. У. Кандраценя ; пад рэд. А. А. Лукашанца. – Мінск : Беларус. навука, 2009. – 384 с.
- Беларускі правапіс : дапам. / Л. І. Бурак [і інш.] ; пад агул. рэд. Д. В. Дзятко. – Мінск : ТэтраСістэмс, 2012. – 224 с.
- Грабчыкаў, С. М. Слоўнік паронімаў беларускай мовы / С. М. Грабчыкаў. – Мінск : Нар. асвета, 1994. – 478 с.
- Клундук, С. С. Беларуская мова : усе складаныя тэмы / С. С. Клундук, Н. Р. Якубук. – Мінск : Аверсэв, 2015. – 128 с.
- Кулеш, Г. І. Рэпетытар па беларускай мове : Лексікалогія. Фразеалогія. Словаўтварэнне. Тэкст : для падрыхтоўкі для цэнтралізаванага тэсціравання / Г. і. Кулеш, Г. К. Ціванова. – Мінск : Аверсэв, 2012. – 111 с.
- Лепешаў, І. Я. Слоўнік фразеалагізмаў / І. Я. Лепешаў. – Мінск : БелЭн імя П. Броўкі, 2008. – Т. 1. – 672 с. ; Т. 2. – 704 с.
- Лепешаў, І. Я. Этымалагічны слоўнік фразеалагізмаў / І. Я. Лепешаў. – Мінск : БелЭн імя П. Броўкі, 2004. – 448 с.
- Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы / пад. рэд. М. Р. Судніка, М. Н. Крыўко. – Мінск : БелЭн, 1996. – 784 с.
- Біблейскія фразеалагізмы, іх значэнне і паходжанне [Электронны рэсурс] https://be.birmiss.com/біблейскія-фразеалагізмы-іх/