ІІ этап
ПРАГРАМА
па падрыхтоўцы да ўдзелу ў рэспубліканскай алімпіядзе ўдзельнікаў раённага рэсурснага цэнтра па вучэбных прадметах “Беларуская мова” і “Беларуская літаратура”
Фанетыка і арфаэпія. Графіка і арфаграфія
Фанетычныя законы беларускай мовы. Асаблівасці вымаўлення галосных і зычных у беларускай мове. Фанетычная транскрыпцыя.
Правілы беларускага літаратурнага вымаўлення.
Прычыны адхіленняў ад арфаэпічнай нормы: уплыў дыялектных асаблівасцей; уплыў двухмоўя; уплыў правапісу.
Графіка і алфавіт. Арфаграфічныя нормы. Прынцыпы беларускага правапісу. Напісанні, заснаваныя на фанетычным прынцыпе; напісанні, заснаваныя на марфалагічным прынцыпе, традыцыйны і дыферэнцыйны прынцыпы напісання.
Лексікалогія. Фразеалогія
Лексічнае значэнне слова. Лексічныя нормы беларускай мовы. Сучасная беларуская лексіка паводле паходжання. Лексіка паводле сферы ўжывання. Актыўная і пасіўная лексіка. Прамое і пераноснае значэнне слова. Размежаванне паронімаў, мнагазначнасці і аманіміі. Вызначэнне сінонімаў. Выкарыстанне сінонімаў як сродку сувязі сказаў у тэксце. Антанімія.
Слоўнікавае багацце беларускай мовы.
Фразеалагізмы. Роля фразеалагізмаў у маўленні. Ужыванне фразеалагізмаў. Асаблівасці фразеалагічных зрашчэнняў. Спецыфіка фразеалагічных адзінстваў. Прыказкі. Прымаўкі. Афарызмы. Перыфразы. Вызначэнне сэнсава-стылістычнай ролі фразеалагізмаў у маўленні.
Марфемная будова слова і словаўтварэнне
Асноўныя патрабаванні да вызначэння саставу слова. Адзінства лексічнага і гукавога выражэння марфем. Чаргаванні галосных і зычных у каранях слова.
Асноўныя спосабы словаўтварэння. Формаўтварэнне і словаўтварэнне. Словаўваральны і марфемны аналіз слоў. Праца са слоўнікамі.
Марфалогія і арфаграфія
Марфалогія як раздзел граматыкі. Сувязь марфалогіі з іншымі раздзеламі граматыкі. Граматычнае значэнне слова. Суадноснасць лексічнага і граматычнага значэнняў у часцін мовы. Моўныя сродкі выражэння граматычных значэнняў.
Сістэма часцін мовы беларускай мовы.
Іменныя часціны мовы. Адметнасці катэгорыі ліку і роду ў беларускай мове. Правапіс канчаткаў назоўнікаў. Тыповыя памылкі пры ўжыванні ступеней параўнання прыметнікаў. Правапіс суфіксаў іменных часцін мовы. Правапіс складаных слоў. Ужыванне і правапіс лічэбнікаў. Адметнасці ўжывання некаторых займеннікаў. Дзеяслоў. Дзеепрыметнік. Дзеепрыслоўе. Прыслоўе. Тыповыя памылкі пры ўтварэнні часавых формаў дзеяслова. Недакладнасці ва ўжыванні і ўтварэнні дзеепрыметнікаў. Ужыванне дзеепрыслоўяў. Складаныя напісанні прыслоўяў. Марфалагічны разбор іменных часцін мовы.
Службовыя часціны мовы. Граматычныя асаблівасці прыназоўніка, злучніка, часціцы. Выклічнікі і гукапераймальныя словы. Правапіс часціц не, ні з рознымі часцінамі мовы. Размежаванні часціц не, ні ў кантэксце.
Сінтаксіс і пунктуацыя
Асаблівасці дапасавання і кіравання ў беларускай мове.
Тыпы простых сказаў. Каардынацыя дзейніка і выказніка. Цяжкія выпадкі пастаноўкі працяжніка паміж дзейнікам і выказнікам.
Простыя сказы ўскладненай будовы. Знакі прыпынку пры аднародных членах сказа. Знакі прыпынку пры адасобленых членах сказа. Пунктуацыйныя памылкі ў сказах з параўнальнымі канструкцыямі. Знакі прыпынку ў сказах са звароткамі. Адасабленне пабочных і ўстаўных канструкцый. Сінтаксічны разбор простых сказаў.
Складаныя сказы. Аналіз складаназлучаных сказаў і пастаноўка знакаў прыпынку ў іх. Знакі прыпынку ў складаназалежных сказах. Знакі прыпынку ў бяззлучнікавым складаным сказе. Вызначэнне відаў сувязі і знакі прыпынку ў складаных сказах з рознымі відамі сувязі. Сінтаксічны разбор складаных сказаў.
Спосабы перадачы чужой мовы. Знакі прыпынку. Афармленне простай мовы. Афармленне дыялога на пісьме. Правілы афармлення цытат на пісьме. Няўласна-простая мова.
Стылістыка
Функцыянальныя стылі беларускай мовы. Стылістычная афарбоўка слова. Стылістычныя пласты лексікі. Публіцыстычны і мастацкі стылі тэксту як адзінкі стылю. Стылістычныя магчымасці лексікі і фразеалогіі.
Гісторыя і тэорыя літаратуры
Асноўныя напрамкі, стылі, жанры мастацкай літаратуры.
Выяўленчыя сродкі мастацкай выразнасці мовы. Прыёмы і сродкі. Стыль пісьменніка.
Вершаскладанне. Форма і змест. Рытм і рыфма. Віды стопаў і памераў у вершах. Падтэкст у паэтычных творах. Свабодны верш.
Літаратурныя алімпіядныя заданні
Сучасная беларуская літаратура: імёны, тэматыка, праблематыка. Літаратурны працэс у Беларусі на сучасным этапе. Агляд сучаснай беларускай прозы, паэзіі, драматургіі. Прыход у літаратуру новых імёнаў.
Паэты (пісьменнікі) – юбіляры.
Асаблівасці выканання алімпіядных заданняў па літаратуры.
Работа над водгукам
Выяўленне асноўнай тэматыкі і праблематыкі твора: правільнае разуменне тэмы і праблемы твора.
Аўтарская пазіцыя ў творы: дакладнасць вызначэння і абгрунтаванне аўтарскай пазіцыі.
Абгрунтаванне прачытанага: дакладнае і вычарпальнае абгрунтаванне ўласнага прачытання твора; наяўнасцьчытацкага вопыту (звесткі пра аўтара, паралелі з іншымі творамі, спасылкі на іншых аўтараў, уласныя паэтычныя радкі, цытаты і інш.).
Вызначэнне ролі сюжэту, кампазіцыі, вобразных сродкаў і іх інтэрпрэтацыя.
Моўнае і кампазіцыйнае афармленне водгуку: прадуманасць кампазіцыі, багацце, разнастайнасць моўных сродкаў, дакладнасць словаўжывання.
Творчы характар работы: арыгінальнасць, дакладнасць, навуковы кругагляд, наяўнасць цікавай формы і яе поўная рэалізацыя.
Узаемаправерка і аналіз падрыхтаваных тэкстаў водгукаў згодна дадзеным крытэрыям.
Праца з тэкстам
Тэкст як адзінка мовы і маўлення і як сэнсава-граматычнае адзінства. Будова тэксту. Тэма і асноўная думка тэксту. Падтэмы і мікратэмы, ключавыя (апорныя) словы ў падтэмах тэксту. Сувязь сказаў у тэксце. Загаловак. План і тэзісы як прыёмы працы з тэкстам.
Шматаспектны аналіз твора.
Настаўнік беларускай мовы і літаратуры дзяржаўнай установы адукацыі«Цяхцінскі вучэбна-педагагічны комплекс дзіцячы сад сярэдняя школа Бялыніцкага раена» Н.М. Крамкова
III этап
ПРАГРАМА
па падрыхтоўцы да ўдзелу ў рэспубліканскай алімпіядзе ўдзельнікаў раённага рэсурснага цэнтра па вучэбных прадметах “Беларуская мова” і “Беларуская літаратура”
Стылістыка
Функцыянальныя стылі беларускай мовы. Стылістычная афарбоўка слова. Стылістычныя пласты лексікі. Публіцыстычны і мастацкі стылі тэксту як адзінкі стылю. Стылістычныя магчымасці лексікі і фразеалогіі.
Гісторыя і тэорыя літаратуры
Асноўныя напрамкі, стылі, жанры мастацкай літаратуры.
Выяўленчыя сродкі мастацкай выразнасці мовы. Прыёмы і сродкі. Стыль пісьменніка.
Вершаскладанне. Форма і змест. Рытм і рыфма. Віды стопаў і памераў у вершах. Падтэкст у паэтычных творах. Свабодны верш.
Праца з тэкстам
Тэкст як адзінка мовы і маўлення і як сэнсава-граматычнае адзінства. Будова тэксту. Тэма і асноўная думка тэксту. Падтэмы і мікратэмы, ключавыя (апорныя) словы ў падтэмах тэксту. Сувязь сказаў у тэксце. Загаловак. План і тэзісы як прыёмы працы з тэкстам.
Шматаспектны аналіз твора.
Марфемная будова слова і словаўтварэнне
Асноўныя патрабаванні да вызначэння саставу слова. Адзінства лексічнага і гукавога выражэння марфем. Чаргаванні галосных і зычных у каранях слова.
Асноўныя спосабы словаўтварэння. Формаўтварэнне і словаўтварэнне. Словаўваральны і марфемны аналіз слоў. Праца са слоўнікамі.
Фанетыка і арфаэпія. Графіка і арфаграфія
Фанетычныя законы беларускай мовы. Асаблівасці вымаўлення галосных і зычных у беларускай мове. Фанетычная транскрыпцыя.
Правілы беларускага літаратурнага вымаўлення.
Прычыны адхіленняў ад арфаэпічнай нормы: уплыў дыялектных асаблівасцей; уплыў двухмоўя; уплыў правапісу.
Графіка і алфавіт. Арфаграфічныя нормы. Прынцыпы беларускага правапісу. Напісанні, заснаваныя на фанетычным прынцыпе; напісанні, заснаваныя на марфалагічным прынцыпе, традыцыйны і дыферэнцыйны прынцыпы напісання.
Лексікалогія. Фразеалогія
Лексічнае значэнне слова. Лексічныя нормы беларускай мовы. Сучасная беларуская лексіка паводле паходжання. Лексіка паводле сферы ўжывання. Актыўная і пасіўная лексіка. Прамое і пераноснае значэнне слова. Размежаванне паронімаў, мнагазначнасці і аманіміі. Вызначэнне сінонімаў. Выкарыстанне сінонімаў як сродку сувязі сказаў у тэксце. Антанімія.
Слоўнікавае багацце беларускай мовы.
Фразеалагізмы. Роля фразеалагізмаў у маўленні. Ужыванне фразеалагізмаў. Асаблівасці фразеалагічных зрашчэнняў. Спецыфіка фразеалагічных адзінстваў. Прыказкі. Прымаўкі. Афарызмы. Перыфразы. Вызначэнне сэнсава-стылістычнай ролі фразеалагізмаў у маўленні.
Марфалогія і арфаграфія
Марфалогія як раздзел граматыкі. Сувязь марфалогіі з іншымі раздзеламі граматыкі. Граматычнае значэнне слова. Суадноснасць лексічнага і граматычнага значэнняў у часцін мовы. Моўныя сродкі выражэння граматычных значэнняў.
Сістэма часцін мовы беларускай мовы.
Іменныя часціны мовы. Адметнасці катэгорыі ліку і роду ў беларускай мове. Правапіс канчаткаў назоўнікаў. Тыповыя памылкі пры ўжыванні ступеней параўнання прыметнікаў. Правапіс суфіксаў іменных часцін мовы. Правапіс складаных слоў. Ужыванне і правапіс лічэбнікаў. Адметнасці ўжывання некаторых займеннікаў. Дзеяслоў. Дзеепрыметнік. Дзеепрыслоўе. Прыслоўе. Тыповыя памылкі пры ўтварэнні часавых формаў дзеяслова. Недакладнасці ва ўжыванні і ўтварэнні дзеепрыметнікаў. Ужыванне дзеепрыслоўяў. Складаныя напісанні прыслоўяў. Марфалагічны разбор іменных часцін мовы.
Службовыя часціны мовы. Граматычныя асаблівасці прыназоўніка, злучніка, часціцы. Выклічнікі і гукапераймальныя словы. Правапіс часціц не, ні з рознымі часцінамі мовы. Размежаванні часціц не, ні ў кантэксце.
Сінтаксіс і пунктуацыя
Асаблівасці дапасавання і кіравання ў беларускай мове.
Тыпы простых сказаў. Каардынацыя дзейніка і выказніка. Цяжкія выпадкі пастаноўкі працяжніка паміж дзейнікам і выказнікам.
Простыя сказы ўскладненай будовы. Знакі прыпынку пры аднародных членах сказа. Знакі прыпынку пры адасобленых членах сказа. Пунктуацыйныя памылкі ў сказах з параўнальнымі канструкцыямі. Знакі прыпынку ў сказах са звароткамі. Адасабленне пабочных і ўстаўных канструкцый. Сінтаксічны разбор простых сказаў.
Складаныя сказы. Аналіз складаназлучаных сказаў і пастаноўка знакаў прыпынку ў іх. Знакі прыпынку ў складаназалежных сказах. Знакі прыпынку ў бяззлучнікавым складаным сказе. Вызначэнне відаў сувязі і знакі прыпынку ў складаных сказах з рознымі відамі сувязі. Сінтаксічны разбор складаных сказаў.
Спосабы перадачы чужой мовы. Знакі прыпынку. Афармленне простай мовы. Афармленне дыялога на пісьме. Правілы афармлення цытат на пісьме. Няўласна-простая мова.
Літаратурныя алімпіядныя заданні
Сучасная беларуская літаратура: імёны, тэматыка, праблематыка. Літаратурны працэс у Беларусі на сучасным этапе. Агляд сучаснай беларускай прозы, паэзіі, драматургіі. Прыход у літаратуру новых імёнаў.
Паэты (пісьменнікі) – юбіляры.
Асаблівасці выканання алімпіядных заданняў па літаратуры.
Работа над водгукам
Выяўленне асноўнай тэматыкі і праблематыкі твора: правільнае разуменне тэмы і праблемы твора.
Аўтарская пазіцыя ў творы: дакладнасць вызначэння і абгрунтаванне аўтарскай пазіцыі.
Абгрунтаванне прачытанага: дакладнае і вычарпальнае абгрунтаванне ўласнага прачытання твора; наяўнасцьчытацкага вопыту (звесткі пра аўтара, паралелі з іншымі творамі, спасылкі на іншых аўтараў, уласныя паэтычныя радкі, цытаты і інш.).
Вызначэнне ролі сюжэту, кампазіцыі, вобразных сродкаў і іх інтэрпрэтацыя.
Моўнае і кампазіцыйнае афармленне водгуку: прадуманасць кампазіцыі, багацце, разнастайнасць моўных сродкаў, дакладнасць словаўжывання.
Творчы характар работы: арыгінальнасць, дакладнасць, навуковы кругагляд, наяўнасць цікавай формы і яе поўная рэалізацыя.
Узаемаправерка і аналіз падрыхтаваных тэкстаў водгукаў згодна дадзеным крытэрыям.
Настаўнік беларускай мовы і літаратуры дзяржаўнай установы адукацыі«Цяхцінскі вучэбна-педагагічны комплекс дзіцячы сад сярэдняя школа Бялыніцкага раена» Н.М. Крамкова
Заключны этап
ПРАГРАМА
па падрыхтоўцы да ўдзелу ў рэспубліканскай алімпіядзе ўдзельнікаў раённага рэсурснага цэнтра па вучэбных прадметах “Беларуская мова” і “Беларуская літаратура”
Гісторыя і тэорыя літаратуры
Асноўныя напрамкі, стылі, жанры мастацкай літаратуры.
Выяўленчыя сродкі мастацкай выразнасці мовы. Прыёмы і сродкі. Стыль пісьменніка.
Вершаскладанне. Форма і змест. Рытм і рыфма. Віды стопаў і памераў у вершах. Падтэкст у паэтычных творах. Свабодны верш.
Літаратурныя алімпіядныя заданні
Сучасная беларуская літаратура: імёны, тэматыка, праблематыка. Літаратурны працэс у Беларусі на сучасным этапе. Агляд сучаснай беларускай прозы, паэзіі, драматургіі. Прыход у літаратуру новых імёнаў.
Паэты (пісьменнікі) – юбіляры.
Асаблівасці выканання алімпіядных заданняў па літаратуры.
Работа над водгукам
Выяўленне асноўнай тэматыкі і праблематыкі твора: правільнае разуменне тэмы і праблемы твора.
Аўтарская пазіцыя ў творы: дакладнасць вызначэння і абгрунтаванне аўтарскай пазіцыі
Абгрунтаванне прачытанага: дакладнае і вычарпальнае абгрунтаванне ўласнага прачытання твора; наяўнасцьчытацкага вопыту (звесткі пра аўтара, паралелі з іншымі творамі, спасылкі на іншых аўтараў, уласныя паэтычныя радкі, цытаты і інш.).
Вызначэнне ролі сюжэту, кампазіцыі, вобразных сродкаў і іх інтэрпрэтацыя.
Моўнае і кампазіцыйнае афармленне водгуку: прадуманасць кампазіцыі, багацце, разнастайнасць моўных сродкаў, дакладнасць словаўжывання.
Творчы характар работы: арыгінальнасць, дакладнасць, навуковы кругагляд, наяўнасць цікавай формы і яе поўная рэалізацыя.
Узаемаправерка і аналіз падрыхтаваных тэкстаў водгукаў згодна дадзеным крытэрыям.
Праца з тэкстам
Тэкст як адзінка мовы і маўлення і як сэнсава-граматычнае адзінства. Будова тэксту. Тэма і асноўная думка тэксту. Падтэмы і мікратэмы, ключавыя (апорныя) словы ў падтэмах тэксту. Сувязь сказаў у тэксце. Загаловак. План і тэзісы як прыёмы працы з тэкстам.
Шматаспектны аналіз твора.
Фанетыка і арфаэпія. Графіка і арфаграфія
Фанетычныя законы беларускай мовы. Асаблівасці вымаўлення галосных і зычных у беларускай мове. Фанетычная транскрыпцыя.
Правілы беларускага літаратурнага вымаўлення.
Прычыны адхіленняў ад арфаэпічнай нормы: уплыў дыялектных асаблівасцей; уплыў двухмоўя; уплыў правапісу.
Графіка і алфавіт. Арфаграфічныя нормы. Прынцыпы беларускага правапісу. Напісанні, заснаваныя на фанетычным прынцыпе; напісанні, заснаваныя на марфалагічным прынцыпе, традыцыйны і дыферэнцыйны прынцыпы напісання.
Лексікалогія. Фразеалогія
Лексічнае значэнне слова. Лексічныя нормы беларускай мовы. Сучасная беларуская лексіка паводле паходжання. Лексіка паводле сферы ўжывання. Актыўная і пасіўная лексіка. Прамое і пераноснае значэнне слова. Размежаванне паронімаў, мнагазначнасці і аманіміі. Вызначэнне сінонімаў. Выкарыстанне сінонімаў як сродку сувязі сказаў у тэксце. Антанімія.
Слоўнікавае багацце беларускай мовы.
Фразеалагізмы. Роля фразеалагізмаў у маўленні. Ужыванне фразеалагізмаў. Асаблівасці фразеалагічных зрашчэнняў. Спецыфіка фразеалагічных адзінстваў. Прыказкі. Прымаўкі. Афарызмы. Перыфразы. Вызначэнне сэнсава-стылістычнай ролі фразеалагізмаў у маўленні.
Марфемная будова слова і словаўтварэнне
Асноўныя патрабаванні да вызначэння саставу слова. Адзінства лексічнага і гукавога выражэння марфем. Чаргаванні галосных і зычных у каранях слова.
Асноўныя спосабы словаўтварэння. Формаўтварэнне і словаўтварэнне. Словаўваральны і марфемны аналіз слоў. Праца са слоўнікамі.
Марфалогія і арфаграфія
Марфалогія як раздзел граматыкі. Сувязь марфалогіі з іншымі раздзеламі граматыкі. Граматычнае значэнне слова. Суадноснасць лексічнага і граматычнага значэнняў у часцін мовы. Моўныя сродкі выражэння граматычных значэнняў.
Сістэма часцін мовы беларускай мовы.
Іменныя часціны мовы. Адметнасці катэгорыі ліку і роду ў беларускай мове. Правапіс канчаткаў назоўнікаў. Тыповыя памылкі пры ўжыванні ступеней параўнання прыметнікаў. Правапіс суфіксаў іменных часцін мовы. Правапіс складаных слоў. Ужыванне і правапіс лічэбнікаў. Адметнасці ўжывання некаторых займеннікаў. Дзеяслоў. Дзеепрыметнік. Дзеепрыслоўе. Прыслоўе. Тыповыя памылкі пры ўтварэнні часавых формаў дзеяслова. Недакладнасці ва ўжыванні і ўтварэнні дзеепрыметнікаў. Ужыванне дзеепрыслоўяў. Складаныя напісанні прыслоўяў. Марфалагічны разбор іменных часцін мовы.
Службовыя часціны мовы. Граматычныя асаблівасці прыназоўніка, злучніка, часціцы. Выклічнікі і гукапераймальныя словы. Правапіс часціц не, ні з рознымі часцінамі мовы. Размежаванні часціц не, ні ў кантэксце.
Сінтаксіс і пунктуацыя
Асаблівасці дапасавання і кіравання ў беларускай мове.
Тыпы простых сказаў. Каардынацыя дзейніка і выказніка. Цяжкія выпадкі пастаноўкі працяжніка паміж дзейнікам і выказнікам.
Простыя сказы ўскладненай будовы. Знакі прыпынку пры аднародных членах сказа. Знакі прыпынку пры адасобленых членах сказа. Пунктуацыйныя памылкі ў сказах з параўнальнымі канструкцыямі. Знакі прыпынку ў сказах са звароткамі. Адасабленне пабочных і ўстаўных канструкцый. Сінтаксічны разбор простых сказаў.
Складаныя сказы. Аналіз складаназлучаных сказаў і пастаноўка знакаў прыпынку ў іх. Знакі прыпынку ў складаназалежных сказах. Знакі прыпынку ў бяззлучнікавым складаным сказе. Вызначэнне відаў сувязі і знакі прыпынку ў складаных сказах з рознымі відамі сувязі. Сінтаксічны разбор складаных сказаў.
Спосабы перадачы чужой мовы. Знакі прыпынку. Афармленне простай мовы. Афармленне дыялога на пісьме. Правілы афармлення цытат на пісьме. Няўласна-простая мова.
Стылістыка
Функцыянальныя стылі беларускай мовы. Стылістычная афарбоўка слова. Стылістычныя пласты лексікі. Публіцыстычны і мастацкі стылі тэксту як адзінкі стылю. Стылістычныя магчымасці лексікі і фразеалогіі.
Настаўнік беларускай мовы і літаратуры дзяржаўнай установы адукацыі«Цяхцінскі вучэбна-педагагічны комплекс дзіцячы сад сярэдняя школа Бялыніцкага раена» Н.М. Крамкова