Арфаграфічныя хвілінкі для выкарыстання на ўроках беларускай мовы
Правапіс галосных о, э, а, ы
Устаўце прапушчаныя літары о, э, а, ы
Тун…ль, ч…рствы, экз…мпляр, д…лікатны, р…монт, інж…нер, адажы…, др…вотня, ар…ндатар, шніц…ль, камп’ют…р, бр…зент, лод…р, поч…рк, класт…р, канц…лярыя, ц…р…монія, орд…р, Юпіт…р, др…мота, Ч…рнышэўускі, бухгалт…р, світ…р, кр…млёўскі, ш…рыф, ц…нтральны, п’ед…стал, р…продукцыя, кандыт…р, ж…мчужына, кр…шыць, ш…нель, інт…рнэт, р…зюм…, партфолі…, выкр…сліць, кр…пасны, с…рдэчны.
Ключ
Тунэль, чэртсвы, экзэмпляр, далікатны, рамонт, інжынер, адажыа, дрывотня, арандатар, шніцаль, камп’ютар, брызент, лодар, почырк, кластар, канцылярыя, цырымонія, ордар, Юпітэр, дрымота, Чарнышэўскі, бухгалтар, світар, крамлёўскі, шэрыф, цэнтральны, п’едэстал, рэпрадукцыя, кандытар, жамчужына, крышыць, шынель, інтэрнэт, рэзюмэ, партфоліа, выкрасліць, крапасны, сардэчны.
Правапіс галосных е,ё,я
Устаўце прапушчаныя літары
Б...склапотны, гл…дачы, ц…ц…рукі, с…мнаццаць, тыс…ча, пабел…ны, выдз…ўблі, м…лодыя, п…рспектыва, аб…ліск, пасе…ны, абл…дз…нелы, леб…дзь, л…б…дз…няты, м…дзведз…ня, вос…нь, чэрв…нь, в…лікаваты, л…снічоўка, л…снічы, п…сняры, пам…ць, дз…сяты, ап…рацыя, выл…целі, удал…чыні, юв…лірны, сенн…шні, ц…жкаваты, з…л…нее, л…г…ндарны, дыл…тант, Свіц…зь, дроб…зь, в…лікадушны, уп…ц…рых, вын…с…ны, вобз…млю, Г…расім, л…гкакрылы.
Ключ
Бесклапотны, гледачы, цецерукі, сямнаццаць, тысяча, пабелены, выдзеўблі, мелодыя, перспектыва, абеліск, пасеяны, абледзянелы, лебедзь, лебедзяняты, медзведзяня, восень, чэрвень, велікаваты, леснічоўка, ляснічы, песняры, памяць, дзясяты, аперацыя, вылецелі, удалечыні, ювелірны, сенняшні, цяжкаваты, зелянее, легендарны, дылетант, Свіцязь, дробязь, велікадушны, упяцярых, вынесены, вобземлю, Герасім, легкакрылы.
Правапіс мяккага знака, раздзяляльнага мяккага знака, апострафа. Устаўце ь ці апостраф там, дзе патрэбна
Раз…бяр, дз…мухавец, дз…ве, подз…віг, ваз…мі ў міхас…кі, касц…мі, грудз…мі, ледз…ве, памен…шыць, струмен…чык, студзен…скі, даражэн…кі, восен…скі, рэж…це, эканом…це, будз…це, кін…це, хатын…скі, шыфан…ер, выл…ецца, інтэрв…ю, шчаў…е, канферанс…е, Лаўрэнц…еў, аб…інець, інтэр…ер, узмер…е, бул…ён, насып…, восем…дзесят, любоў…ю, Грыгор…еў, п…едэстал, камп…ютар, з…ездлівы, раз…юшаны, ц…мяны, чац…верты, сузор…е, уз…яднанне, дзядз…ка.
Ключ
Разьбяр, дзьмухавец, дзве, подзвіг, вазьмі ў Міхаські, касцьмі, грудзьмі, ледзьве, паменшыць, струменьчык, студзеньскі, даражэнькі, восеньскі, рэжце, эканомце, будзьце, кіньце, хатынскі, шыфаньер, выльецца, інтэрв’ю, шчаўе, канферансье, Лаўрэнцьеў, аб’інець, інтэр’ер, узмор’е, булён, насып, восемдзесят, казанскі, песенька, барацьбіт, агледзься, любоўю, Грыгор’еў, п’едэстал, камп’ютар,з’едлівы, раз’юшаны, цьмяны, чацвёрты, сузор’е, уз’яднанне, дзядзька.
Прыпадабненне звонкіх да глухіх, шыпячых да свісцячых, свісцячых да шыпячых
Бара…ьба, ха…ьба, гру…чык, во…чык, мала…ьба, адрэ…, ле…кі, ву…кі, перапі…чык, сало…кі, замара…кі, стры…чы, мі…ценне, па…ка…ка, …шыць, …жаць, …чарсцвець, на пе…цы, у бо…цы, вокла…ка, про…ьба, зблі…ку, мые…ся, купае…ся, непага…ь, баске…бол, ай…бер…, э…замен, раска…чык, разве…ка, све…ка, гаро…ка, у дзе…цы, на до…цы, вучы…ся, на кла…цы, рэ…ька, тыра…, ад’я…джаць, а…кла…, ве…ці, бера…чы, а…чыніць, уздоў…, слі…кі, ма…чыны, у агаро…чыку, бало…цам, дзя…ька.
Ключ
Барацьба, хадзьба, грузчык, возчык, малацьба, адрэж, легкі, вузкі, перапісчык, салодкі, замаразкі, стрыгчы, мігценне, падказка, сшыць, зжаць, счарсцвець, на печцы, у бочцы, вокладка, просьба, зблізку, мыешся, купаешся, непагадзь, баскетбол, айзберг, экзамен, расказчык, разведка, сведка, гародка, у дзежцы, на дошцы, вучышся, на кладцы, рэдзька, тыраж, ад’язджаць, адклад, везці, берагчы, адчыніць, уздоўж, слізкі, матчыны, у агародчыку, балотцам, дзядзька.
Правапіс у-ў
Устаўце ў ці у
На …краінскай мове, а…дыторыя, са…на, кло…н, нака…т,фа…на,Брэсцкая …нія, каля …рны, Галіна …ладзіміраўна, ва …ніверсітэце, ша…ковы, расці-…мацоўвайся, ра…нд, но…тбук, ска…т, да …нівермага, ток-шо…, шо…мен, натары…с, ліноле…м, шлагба…м, кансілі…м, хлопцы-…мельцы, гучнае “…ра”, фра…, гэтая …топія, гэта …нікальна, ва …фе, па-…дарнаму, а…ра, царква …ніяцкая, хвалі …льтрафіялетавыя, соцы…м, калекві…м, дачушка-…цеха, шэдэ…р, добры …клад, чулася …ханне, ма…залей, у “Выбранае” …вайшлі, дума…, пасля …рагану.
Ключ
На ўкраінскай мове, аўдыторыя, саўна, клоўн, накаўт, фаўна, Брэсцкая унія, каля урны, Галіна Уладзіміраўна, ва ўніверсітэце, шаўковы, расці-ўмацоўвайся, раўнд, ноўтбук, скаўт, да ўнівермага, шлагбаум, ток-шоў, шоўмен, натарыус, лінолеум, кансіліум, хлопцы-ўмельцы, гучнае “ўра”, фрау, гэтая ўтопія, гэта ўнікальна, ва Уфе,па-ўдарнаму, аўра, царква ўніяцкая, хвалі ультрафіялетавыя, соцыум, калеквіум, дачушка-ўцеха, шэдэўр, добры ўклад, чулася уханне, маўзалей, у “Выбранае” ўвайшлі, думаў, пасля ўрагану.
Запішыце прапанаваныя словы па-беларуску:
|
Рускі варыянт слова
|
Беларускі варыянт слова
|
|
Компьютер
Лидер
Аул
Свитер
Радионуклиды
Девятый
Семнадцать
Стометровый
Великодушный
Сальфеджио
Контрастный
Манифестный
Есаул
Раут
Сауна
Фауна
Нью-Йорк
Телешоу
Исполком
Профком
|
|
Адзначце радкі, у якіх усе словы напісаны правільна:
1) Праязны, Кранштат, хуткасны, кантрастны, аднаместны, жаласлівы.
2) Капустны, сэрца, якасны, скарасны, баластны, прадвеснік.
3) Карысны, наўмысны, налістнік, прыціснуць, Гумбальт, наместнік.
4) Свіснуць, сонца, наезнік, посны, абласны, хіснуцца.
5) Міласэрны, абвесны, страсны, Рэмбрант, роднасны, гладкашэрсны.
Запішыце словы, у якіх дапушчаны памылкі, згодна з арфаграфічнымі нормамі.
Утварыце і запішыце складаныя словы. Растлумачце правапіс галосных.
|
Поўна…
Паўна…
|
…водны, …галоссе, …метражны, …праўны, …цэнны.
|
|
Добра…
Дабра…
|
…сумленны, …якасны, …вольны, …душны, ….суседскі.
|
|
Жыцце…
Жыцця…
|
…дзейнасць, …люб, …радасны, …устойлівы, …любівы.
|
|
Мота…
Мата…
|
…ралі, …дывізія, …воз, …турызм, …сані.
|
|
Ільно…
Ільна…
|
…камбайн, …водства, …уборка, …сушылка, …сеялка.
|
Устанавіце адпаведнасць паміж назоўнікамі і іх значэннямі:
|
А) ды..гармонія
Б) дэ..арганізацыя
В) ды…прапорцыя
Г) ды…камфорт
Д) дэ…ынтэграцыя
|
1)несуразмернасць паміж часткамі цэлага, адсутнасць прапарцыянальнасці;
2) умовы жыцця, знаходжання, якія не забяспечваюць зручнасцей і спакою;
3) распадзенне, расчляненне цэлага на састаўныя часткі;
4) парушэнне гармоніі, адсутнасць сугучнасці; немілагучнасць; разлад, няўзгодненасць, парушэнне адпаведнасці чаго-небудзь чаму-небудзь;
5) разлад арганізаванасці, парушэнне парадку, нармальнай дзейнасці каго-небудзь, чаго-небудзь.
|
Запішыце, раскрываючы дужкі:
В\вялікі п\Пост, В\вялікая субота, Д\дабравешчанне; Д\дзяды, к\Каляды, к\Крыж г\Гасподні, к\Купалле, п\Папа Р\рымскі, с\Святы д\Дух, П\першая С\сусветная вайна, м\Масленіца, п\Пасха, В\вялікдзень, д\Дзень П\перамогі, Д\дзень ведаў, д\Дзень н\Незалежнасці р\Рэспублікі б\Беларусь, н\Новы год, д\Дзень к\Кастрычніцкай рэвалюцыі.
- Правапіс апострафа
Бур’ян, з’яднацца, сям’я, п’еса, здароўе, кар’ер, пад’ём, пад’езд, раз’юшаны, шчаўе, трох’ярусны, ін’екцыя, шмат’ярусны, кан’юнктуршчык, вераб’і, В’етнам.
Заданні:
- Растлумачыць значэнне слова кан’юнктуршчык.
- Сфармулюйце правілы правапісу апострафа на аснове прапанаваных слоў:
-бур’ян, сям’я, п’еса, кар’ер, вераб’і, В’етнам;
- пад’ём, пад’езд, раз’юшаны, з’яднацца;
- шмат’ярусны, трох’ярусны;
- ін’екцыя, кан’юнктурўык;
- здароўе, шчаўе.
- Выпішыце словы, якія ў форме роднага склону адзіночнага ліку маюць канчатак –у, абгрунтуйце сваё меркаванне. Якія з гэтых назоўнікаў у форме роднага склону адзіночнага ліку могуць ужывацца з канчаткам –а? Растлумачце, пры якой умове?
- У чым заключаецца падабенства і адрозненне слоў сям’я, п’еса з пункту гледжання мовы?
- Складзіце сказ з асабовым назоўнікам, каб ён выступаў у ролі зваротка.
- Знайдзіце слова, род якога не супадае ў рускай і беларускай мовах. Складзіце з ім сказ.
- Правапіс мяккага знака
1) Сядзьце, кіньце, заходзьце, сыпце.
2) Каменьчык, дыванчык, праменьчык, струменьчык.
3) Меншы, цьмяны, возьме, дзьме.
4) Дзве, дзверы, дзвесце, ледзьве.
5) Студзеньскі, конскі, ліпеньскі, восеньскі.
Заданні:
- У кожным радзе падкрэсліце “лішняе” слова. Абгрунтуйце свой выбар.
- Знайдзіце і выпішыце прыметнік, ад якога можна ўтварыць простую форму вышэйшай ступені параўнання. Запішыце яго ў пачатковай форме.
- Вызначце слова, якое ў розных граматычных умовах можа выступаць у ролі розных часцін мовы, і праілюструйце такі пераход на прыкладах.
- Знайдзіце слова, якое ў беларускай і рускай мовах супадае ў напісанні і вымаўленні, але мае рознае значэнне. Як называецца такая з’ява?
- Складзіце сказ з аднароднымі членамі сказа па схеме.
*, *, * - О.
6. Знайдзіце і выпішыце слова, якое мае два канчаткі.
Знайдзіце і выпішыце назоўнік, лік якога не супадае ў рускай і беларускай мовах.
- Правапіс звонкіх і глухіх зычных
Пясчаны, пяшчотны, дзядзька, касьба, ножка, падвесці, расчыніць, сжаць, сшыць, моладзь, сцежка, лагчына, мядзведзь, мурог, сядзьце, раз’езджаны, лёгкі.
Заданні:
- Параўнайце на фанетычным узроўні словы сядзьце і мядзведзь. Што агульнае і адрознае паміж гэтымі словамі?
- Растлумачце лексічнае значэнне слова мурог.
- Знайдзіце зборны назоўнік. Складзіце з ім словазлучэнне. Правядзіце лінгвістычны эксперымент: памяняйце месцамі назоўнік і прыметнік. Адкажыце, як змянілася сінтаксічная роля прыметніка?
- Пастаўце назоўнікі з асновай на г, к, х у форме меснага склону. Растлумачце правапіс канчаткаў.
- З прапанаваных слоў выпішыце адушаўлёныя назоўнікі.
- Складзіце сказ, выкарыстаўшы як мага больш прапанаваных слоў.
- Знайдзіце і запішыце прыметнікі з аднолькавай марфемнай будовай.
- Правапіс галосных о, э, а
Заданне 1. Запішыце ў дзве групы словы: а) у якіх пры змяненні адбываецца аканне;
б) у якіх пры змяненні не адбываецца аканне.
Адпорваць, адрэкамендаваны, дряцяны, дрэваед, адроджаны, рэцэнзія, дрэсіраваць, жэрдка, жаўток, дрэнаж, адплочаны, джэйран, законна, кампост, дэльфін, ідэальна, індэкс, вырошчваць, кінаэкран, запомніць, карона, крэсла, кватэра, салома, крэпасць, срэбра, матэрыя, майстэрня, методыка, піцэрыя, оптам, сістэма, прагрэсія, абтрэсці, торф, прэса, трэці, рэспубліка, ушчэмлены, трэнер, упэўнены, фэнтэзі, шэры, цэлафан, цементаваны, жэмчуг.
Заданне 2. Выпішыце ў два слупкі словы з літарамі э і е.
Авіямад...ль, акард...он, аг...нтура, ало..., акс...суар, альт...рнатыва, амн...зія, бер...т, ан...стэзія, ат...лье, б...л...трыстыка, б...жавы, б...н...фіс, без..., бюлет...нь, бізн...с, кіберн...тыка, вар’ет..., ген...тыка, віц...-адмірал, энерг...тычны, в...б-сайт, брун...т, д...баты, д...прэсія, бізн...см...н, б...йдж, каф..., ін...рцыя, маніф...ст, мауз...р, м...н...джм...т, кар..., куп..., л...дзі, камп...тэнтны, маян...з, п...псі-кола, пенсн..., праф...сіянал, карат..., прэз...нтацыя, рэзюм..., рэп...ртуар, с...рвіс, філ..., т...нд...нцыя, флан...левы, фанаб...рысты, экз...мпляр, эксп...рымент, экспр...с, тун...ль, камюнік..., эс..., інт...рн...т, антр...солі, спаг...ці, ж...ле, шымпанз... .
Практыкаванне 3. У прыведзеных словах пастаўце націскі, праверце па слоўніку. Амографы выпішыце парамі. 3 астатніх слоў складзіце просты апавядальны клічны сказ.
Прыклад, прымус, вецер, плаціна, канюшына, падаць, рады, парушыць, разносіць, вараны, водар, выразны, паліўны, памяць, прагнуць, пара.
Практыкаванне 4. Размяркуйце словы ў два слупкі: у першы запішыце тыя, якія са зменай граматычнай формы мяняюць месца націску, у другі - словы з нязменным націскам. Праверце напісанае па слоўніку.
Рэжым, рукаў, рукзак, рыбалоў, рыжык, рухавік, ручай, рынг, рытм, ручнік, рыбак, рэбус, рэгістр, рывок.
Практыкаванне 5. Запішыце словы ў алфавітным парадку, расстаўце ў іх націскі. Праверце напісанае па слоўніку. 3 адным са слоў складзіце просты апавядальны сказ, падкрэсліце ў ім граматычную аснову.
Садавіна, спіна, слабы, сліна, магазін, сажалка, саджалка.
Практыкаванне 6. Спішыце, устаўляючы літару о або о. Падкрэсліце другую частку слова і пастаўце ў ёй націск. Растлумачце правапіс слоў.
Д...брадзей, д...ўгажыхар, д...брабыт, д...браахвотна, д...братворны, д...6раупарад-каваны, д...браякасны, д...брасуседскі, д...маводства, д...бразычлівы, д...маседка, др...бналессе, дв...яборства.
3 адным прыметнікам на выбар складзіце словазлучэнне па схеме прыметнік + назоўнік. Знайдзіце 2 прыслоўі і запішыце, ад якіх слоў яны ўтвораны.
Практыкаванне 7. Спішыце, устаўляючы літару а або о. Падкрэсліце другую частку слова і пастаўце ў ёй націск. Выпішыце з новага радка словы, якія не падпарадкоўваюцца агульнаму правілу правапісу о-аў складаных словах.
Ф...таздымак, ф...тахроніка, ф...таплёнка, ф...тавыстаўка, ф...таальбом, ф...таграфія, ф...таатэлье, ф...таграфаваць, ф...тажурналіст.
Практыкаванне 8. Спішыце. Падкрэсліце тыя пары слоў, дзе са з'яўленнем мяккага знака змянілася не толькі значэнне слова, але і яго часцінамоўная прыналежнасць. Праверце напісанае па слоўніку.
стол - столь ледзянец - ледзянець
паяц - паяць бал - баль
вяз - вязь ніц - ніць
тол - толь мел – мель
Практыкаванне 9. Спішыце словы, устаўце, дзе трэба, мяккі знак ці апостраф. Праверце па слоўніку. Падкрэсліце словы з раздзяляльным мяккім знакам.
1) Кар...ер, сін...ёр, міл...ён,узмор...е, іншавер...е, шын...ён, з...яднанасць, раз...юшыць, суб...ект, пад...ёмны, раз...бяны, ц...мяны, бяз...мерны, аб...ёмны.
2) Бал...ніца, біл...ярд, валяр...ян, вал...ер, з...ява, здароў...е, сузор...е, шчаў...е, нізоў...е, атэл...е, раз...яднаны, раз...езд, бар...ер, мадэл...ер, кал...е.
Практыкаванне 10. Спішыце словы, устаўце прапушчаныя літары. Праверце правільнасць напісання па слоўніку. У пункце 3 падкрэсліце два словы, лексічнае значэнне якіх залежыць ад устаўленай літары.
1)д-т
кла...ка, паваро...ка, ло...ка , скла...ка, намо...ка, пахо...ка, наса...ка
2) ж- ш
паду...ка, бамбё...ка, вало...ка, выця...ка, дзе..ка, ду...ка, сту...ка
3) з-с
прыка...ка, ма...ка, ка...ка, дапі...ка, завя...ка, ра...ка, нагру. ..ка