Тэма ўрока: Віды маўлечнай дзейнасці: гаварэнне, слуханне, чытанне і пісьмо

Мэты ўрока: пашырыць веды пра віды маўленчай дзейнасці (гаварэнне, слуханне, чытанне і пісьмо), іх ролю ў фарміраванні асобы;

удасканальваць уменні складаць план вучэбнага тэксту, вусна перакладаць тэкст, перакладаць тэкст з рускай мовы на беларускую;

ствараць станоўчы настрой і пазітыўную ўстаноўку на вывучэнне беларускай мовы; стымуляванне інтарэсу да новых ведаў.

Ход урока

І. Арганізацыйны момант

ІІ. Пастаноўка мэт і задач урока. Матывацыя вучэбнай дзейнасці

На дошцы напісана слова ДЗЕЙНАСЦЬ.

-          Што такое дзейнасць?

-          Зносіны могуць быць дзейнасць?

-          Паспрабуем скласці мадэль зносін. Як вы думаеце, з якіх кампанентаў яна будзе складацца?

Той, хто гаворыць ці піша, маецца на ўвазе адпраўнік інфармацыі (адрасат)

Сама інфармацыя, г.зн. тэкст у вуснай ці пісьмовай форме

Той, хто слухае ці чытае, г.зн. адрасант (які атрымлівае інфармацыю)

 

-          Якую дзейнасць здзяйсняюць людзі, якія ўступаюць у зносіны паміж сабою? (Маўленчую)

-          Маўленчая дзейнасць можа дзяліцца на віды? (Можа)

-          Тады ўдакладнім тэму ўрока. Віды маўлечнай дзейнасці.

-          Зыходзячы з гэтага сфармулюем мэты нашага ўрока.

ІІІ. Праца з тэкстам падручніка на старонцы 11.

-          Назавіце віды маўленчай дзейнасці.

-          Працэсы гаварэння і слухання надзвычай важкія. Спынімся падрабязней на працэсе слухання. Як правіла, мы не ўмеем слухаць субяседніка. (стар. 11-12)

ІV. Засваенне новых ведаў

1. Праблемная сітуацыя

-          Чаму Сакрат патрабаваў ад маладога чалавека двайную плату за навучання рыторыцы?

Да Сакрата ў Афіны здалёк прыехаў малады чалавек, які гарэў вялікім жаданнем авалодаць мастацтвам красамоўя. Паразмаўляўшы некалькі хвілін, Сакрат патрабаваў ад яго за навучанне рыторыцы двайную плату. “Чаму?” – спытаў здзіўлены вучань.

-          Як вы думаеце, што адказаў Сакрат? (Таму што я павінен навучыць цябе не толькі прыгожа гаварыць, але і слухаць)

-          Якім відам маўленчай дзейнасці кожны з нас практычна штодзённа карыстаецца? (Гаварэннем)

-          Існуюць прафесіі, дзе гаварэнне становіцца асноўным відам дзейнасці. Назавіце іх. (Настаўнік, акцёр, дыктар, вядучы…)

-          Ці задумваліся вы, чаму адных людзей мы слухаем з задавальненнем, а другіх слухаць цяжка, а парой нават і не хочацца?

2. Работа ў пары

Складзіце памятку “Што неабходна для таго, каб цябе разумелі і слухалі”

-          Добра разбірацца ў тэме выказвання;

-          Ведаць, якую думку ты хочаш данесці да слухача;

-          Дакладна сфармуляваць яе;

-          Умець імправізаваць.

У выпадковым парадку пералічаны характарыстыкі добрага і дрэннага слухача. Размяркуйце іх в табліцу.

 

Добры слухач	Дрэнны слухач

à   Выслухоўвае субяседніка цярпліва, уважліва.

à   Не перабівае субяседніка без неабходнасці, не робіць яму колкіх і крыўдных заўваг.

à   Перабівае субяседніка, як толькі прадставіцца выпадак.

à   Калі штосьці не зразумеў, не баіцца ўдакладняць ці папрасіць растлумачыць, што менавіта маецца на ўвазе (перапытваецца).

à   Пакуль гаворыць субяседнік, думае толькі пра тое, што сказаць самому.

à   Разглядае тэму як сумную і нецікавую.

à   Улоўлівае толькі факты і не разумее галоўнай ідэі.

à   Пакуль гаворыць субяседнік, уважліва слухае і стараецца зразумець, што ён мае на ўвазе.

à   Цярплівы да ідэй, якія не супадаюць з яго ўласнымі думкамі.

à   Рэзка, катэгарычна выражае свае думкі.

à   Дэманструе ўвагу і інтарэс да таго, што адбываецца, ківае галавой.

à   Траціць час на абдумванне другіх тэм.

à   Узаемадзейнічае з субяседнікам з дапамогай адказны рэплік.

à   Рэагуе на любую рэпліку, у тым ліку адрасаваную не яму, а іншым субяседнікам.

Зробім вывад

Адным з найважнейшых відаў маўленчай дзейнасці з’яўляецца слуханне (аўдзіраванне). Не выпадкова вушы знаходзяцца вышэй рота – спачатку мы вучымся слухаць. Дзіця, якое яшчэ не ўмее гаварыць, спачатку актыўна ўспрымае маўленне і гукі навакольнага свету і толькі пасля спрабуе гаварыць.

Наколькі ўважліва чалавек умее слухаць, залежыць узровень яго інтэлекту развіцця.

3. Фізкультхвілінка

Рэклама

4. Праблемная сітуацыя

“Чытаць – гэта яшчэ нічога не значыць; што чытаць і як разумець тэкст – вось у чым галоўная справа”. Канстанцін Ушынскі

-          Як вы разумееце гэтыя словы?

Чытанне ўяўляе сабой адзін з найважнейшых сродкаў атрымання інфармацыі і ў жыцці сучаснага адукаванага чалавека займае значнае месца.

-          Ці ўмееце вы чытаць? Давайце выяснім гэта (на партах у кожнага ляжыць раздатачны матэрыял – тэкст і заданне). Адкрыйце толькі тэкст. Адзін раз я чытаю яго ўслых, вы пра сябе адначасова.

Калі спытаць любых дзесяць чалавек, хто такія Калумб, Капернік, Каменскі, то, напэўна, дзесяць з дзесяці скажуць пра першых двух і толькі некалькі чалавек – пра трэцяга. Паміж тым педагог Ян Амос Каменскі зрабіў для чалавецтва не менш, чым праслаўленыя мараход і астраном.

Ян Амос Каменскі пражыў амаль усё ХVІІ стагоддзе: ён нарадзіўся ў 1592 годзе, а памёр у 1670 годзе. Сын чэшскага млынара здолеў закончыць школу, акадэмію і ўніверсітэт, зрабіцца святаром і настаўнікам.

Усё, што мы бачым ў сучаснай школе: урок, клас, канікулы, калектыўная работа ў класе, - усё гэта ўвёў Каменскі. Ён вучыў, што навуку трэба не ўдолбліваць, а тлумачыць, ідучы ад простага да складанага, а да Каменскага навука трапляла да вучняў ў выглядзе фактаў і звестак, якія прыходзілася зубрыць, - іншага спосабу засвоіць іх не было.

Каменскі ўпершыню вучыў настаўнікаў выкладаць. Яго так і называлі – настаўнік настаўнікаў ці настаўнікам народаў.

Англійскі парламент запрасіў яго ў Англію, затым ён паехаў у Швецыю, у Венгрыю – уся Еўропа спяшалася навучыцца ў Каменскага.

Перагарніце аркуш, прачытайце заданне і запішыце нумары правільных сцверджанняў

1. Каменскі вучыў настаўнікаў у Амерыцы і ў Еўропе.

2. Каменскі ўпэўніў настаўнікаў, што вучні павінны зубрыць факты на памяць.

3. Каменскі – сын чэшскага млынара.

4. Каменскі закончыў акадэмію і ўніверсітэт.

5. Каменскі вучы, што, тлумачачы, трэба ісці ад складанага да простага.

6. Каменскі ўвёў школьную форму для вучняў.

7. Усе ведаюць, хто такі Калумб, і толькі нямногія – хто такі Капернік.

8. Калектыўную работу ў класе ўвёў Каменскі.

А цяпер праверым. Правільныя адказы: 3, 4, 8.

Хто ж з нас умее чытаць? Чаму заданне аказалася складаным? Чаму мы павінны вучыцца?

Мы павінны ведаць віды і мэты чытання, асноўныя яго спосабы.

Практыкаванне 13.

5. Работа з тэкстам з прабеламі “Асноўныя спосабы чытання”

Вядома, што людзі чытаюць з рознымі мэтамі. Ад мэты залежыць характар самога чытання: тэмп чытання, глыбіня разумення тэксту, увагу да розных і асобных дэталяў.

Калі чытачу неабходна разумець, ці патрэбна чытаць кнігу, якая інфармацыя змяшчаецца, для каго яна напісана, то ён выкарыстоўвае ___________________________. Другімі словамі, _____________ чытанне дазваляе пазнаёміцца з кнігай у самым агульным выглядзе. Менавіта таму ў ходзе ___________________________________ чытання мы перш за ўсё звяртаем увагу на знешнія дадзеныя кнігі: _____________________________. Калі неабходна максімальна поўна і дакладна зразумець змест тэксту, мы прыбягаем да павольнага ______________________ чытання. Мэта _______________________ чытання – вызначыць задуму аўтара, галоўныя думкі кожнай часткі, зразумець, як аўтар раскрывае свой пункт гледжання. Па-другому кажучы, мэтай _________________ чытання з’яўляецца максімальна поўны ахоп патрэбнай інфармацыі, імкненне яе асэнсаваць. Адпаведна, калі чытач усведамляе мэту чытання, ён правільна плануе сваю далейшую працу, то ён выбірае адзін са спосабаў чытання: _________________________.

Для даведак: чытанне-прагляд, азнаямляльнае, назва кнігі, аўтар кнігі ці тэксту, загаловак, анатацыя, чытанне-сканіраванне, дадзенага, паглыбленае (вывучальнае).

Вернемся да тэксту пра Каменскага.

-          Чаму атрымаліся няправільныя адказы? (выбралі не той спосаб чытання)

Пісьмо як від маўленчай дзейнасці

Пісьмо – гэта … (працягніце).

Гэта прадуктыўны від дзейнасці, пры якім чалавек запісвае маўленне для перадачы іншым. Прадуктам гэтай дзейнасці з’яўляецца маўленчы твор ці тэкст, які прадвызначаны для прачытвання.

Перш чым пачаць пісаць, я заўсёды задаю сабе тры пытанні: што я хачу напісаць, як напісаць і для чаго напісаць. Максім Горкі (пракаментаваць выказванне)

Што? Для каго? Для чаго?

V. Падвядзенне вынікаў урока

1. Які від маўленчай дзейнасці для мяне самы складаны?

2. Чаму для стварэння добрых тэкстаў трэба ўмець добра слухаць, добра чытаць і добра гаварыць?

3. Французскі філосаф-гуманіст Мішэль дэ Мантэнь выказаў сваю думку пра добрае маўленне: ”Маўленне, якое я люблю, гэта няхітрае, простае маўленне, такое ж на паперы, як і на вуснах; маўленне сочнае, вострае, кожны кавалак яго павінен выконваць сваю справу”. А якое маўленне любіце вы і чаму, растлумачце.

VІ. Дамашняе заданне

Стварыце сваю рэкламу з запісам тэксту на слайдах, выкарыстоўваючы пункты памяткі “Што неабходна для таго, каб цябе разумелі і слухалі”

-          Добра разбірацца ў тэме выказвання;

-          Ведаць, якую думку ты хочаш данесці да слухача;

-          Дакладна сфармуляваць яе;

-          Умець імправізаваць.

                   ІІ

1. Што вы будзеце рэкламаваць?

2. Чым вы хочаце “зачапіць” слухача?

3. Дакладна сфармулюйце тэкст рэкламы.

4. Выкарыстоўвайце “фішкі”, імправізуйце, будзьце крэатыўны.

 

 

разгарнуць » / « згарнуць

Тэма: Канструкцыі з чужой мовай

Мэта і задачы: садзейнічаць замацаванню ведаў вучняў пра асноўныя правілы расстаноўкі знакаў прыпынку ў сказах з простай мовай; садзейнічаць замацаванню ведаў вучняў пра будову тэксту і ролю сказаў з простай мовай у ім; паўтарыць арфаграфічныя і пунктуацыйныя нормы; замацаваць уменне будаваць схемы сказа; выхоўваць пачуццё гонару за гераічнае мінулае нашай Радзімы.

 

Эпіграф

Нарабілі ўжо войны шмат шкоды піша наш сучаснік Анатоль Балуценка. Ды бясконца ваююць народы, звычкаю стала вайна…

 

1. Арганізацыйны этап.

На дошцы запісаны словы: простая мова, ускосная мова, словы аўтара, уласна – простая мова. Чым аб’яднаны гэтыя словы?(   Гэта спосабы перадачы чужой мовы)

 

2. Паведамленне тэмы. Сёння мы будзем гаварыць пра сінтаксічныя канструкцыі з простай мовай, знаходзіць іх у тэксце.

Зыходзячы з тэмы, давайце сфармулюем задачы:

Замацаваць ведаў вучняў пра…

Удасканаліць навыкі …

Усвядоміць ролю сказаў з простай мовай у тэксце.

А зараз звернемся да эпіграфа, каб вызначыць лексічную тэму ўрока. Назавіце на прыкладзе сказа папрацуем з тэрмінамі.

Простая мова, ускосная мова, словы аўтара, уласна – простая мова.

Гэта сказ з простай мовай, у ім ёсць словы аўтара, якія стаяць у сярэдзіне сказа, і уласна – простая мова. Вучні зачытваюць. У сказе адсутнічаюць знакі прыпынку. Пракаменціруйце іх.

Перабудуйце 1 сказ у сказ з ускоснай мовай. Які ён па будове?

3. Арфаграфічная размінка

Сёння мы паўторым тэму” Правапіс складаных слоў”

Паўночна- ўсходні, двух’ярусны, заходннеўрапейскі, мініфутбол, паў –Гродна, аднагодкі, велапрабег, папараць – кветка,мотагонкі,экс- чэмпіён, горад - герой

 

  

Міні – тэст

А 1   Адзначце сінтаксічныя канструкцыі з простай мовай

1. Дым уедлівы, горкі, смерць пад кожным узгоркам, смерць пад кожным кустом, - так пісаў пра вайну П.Броўка.

2.Апошні час на душы ў яго было неспакойна. Хто ён цяпер? Без пяці хвілін камандзір узвода.

3.Алесь падумаў: немагчыма стварыць для сябе ціхі аазіс, нейкае сховішча, куды не прыйдуць трывогі часу.

4.Страшнае слова – вайна! Жудасней слова ў жыцці, на мой погляд, не знайсці.

А2 Адзначце, які знак прыпынку ставіцца на месцы пропуску ў сказе.

“Каб не стралялі больш гарматы”__ - перадае мары людзей Анатоль Балуценка.

1. Кропка   3. Двукроп’е   5 Пытальнік
2. Коска     4. Двукоссе

А 3 Адзначце схему, якая адпавядае сказу.

“ Брыдзём дарогай. Пачынае пікіраваць самалёт, - пісаў М. Сурначоў свайму сябру, - а мы ідзём і чытаем вершы М.Багдановіча.”

1)    “П, - а, - п.”

2)    “П!- а. –П”.

3)    “П, - а, - п ?”

 

Зробім самаправерку: А1 – 1,3 ; А2 – 2 коска, А3 - 1

 

Карэкцыя. Знайдзіце ў сказах памылкі, выпраўце іх.

1. Чытаем у газеце “Працоўная слава” “Дзень Перамогі – не проста гісторыя, гэта памяць пра мінулае, даніна павагі нашым ветэранам вайны.
2. “З 5 красавіка па 5 ліпеня, паведамляюць СМІ, - пройдзе больш за 20 тэматычных канцэртаў, аб’яднаных у творчы марафон “Шляхамі вызвалення”.
3. “Сябры, каго вайна скасіла кулямі, дыханне ваша чую за спіной”. – пісаў у 1964 годзе А. Куляшоў.
4. Помніць пра вайну, гераізм і мужнасць тых, хто змагаўся з ворагам і выратаваў ад фашыс..кага нашэсця Радзіму, - гэта значыць змагацца за мір,- пісаў У.Ліпскі.

Састаўце схемы да сказаў. Кожны сказ – аднаму вучню ( каля дошкі)

Фізкультхвілінка

Літаратурная хвілінка.

Паслухайце верш А.Дзеружынскага.

Вызначце тэму. Аб чым мы будзем гаварыць?

Ветры гналі

Шалёныя хмары,

На зямлі палыхалі

Пажары,

Знікла яснае сонца,

Не свеціць,

Гаравалі і маці, і дзеці.

Лютавала варожая сіла,

І, каб ворагаў грозных асіліць,

Купрыянава Анастасія

На вайну выпраўляла асілкаў...

Пяць сыноў на вайну выпраўляла

Знішчыць ворагаў –

Чорну навалу –

І вярнуцца ў родную хату –

Людзям радасць прынесці

І свята.

Адгрымела вайна-навальніца,

А старой па начах

Усё не спіцца,

Бо сыноў не хапае ў хаце,

Воч не зводзіць,

Як жа, як жа адолець бяду ёй?

Стогадовая маці бядуе

І не можа сыноў дачакацца,

А яны ўсё жывыя ёй сняцца.

Не забыць іх ніколі матулі,

І сумуе, як тая зязюля,

І чакае, і сэрцам ей верыцца,

што з вайны пяць сыноў яе вернуцца...

 

Гаворка пойдзе пра Героя Савецкага Саюза Пятра Купрыянава, яго маці Анастасію Купрыянаву

-Што вам вядома пра гэтых людзей?

Пабудуйце сказы з простай ці ўскоснай мовай.

- У пасляваенныя гады імя гэтай жанчыны было своеасаблівым сімвалам, які дапамагаў выстаяць людзям з пакалечаным вайной лёсам. Бог адмерыў ёй доўгае жыццё – 107 гадоў. Сам лёс распарадзіўся так, каб гэтая дзіўная жанчына як мага больш была сярод нас. Каб мы, і асабліва маладое пакаленне, бачылі, чулі тых, для каго паняцці любоў да Радзімы і бацькоўскі абавязак сышліся разам, сталі святымі. Пасля смерці, у 1980 годзе ў доме Анастасіі Фамінічны быў адкрыты музей маці-патрыёткі.

Ёсць у Жодзіна музей Героя Савецкага Саюза Пятра Купрыянава. Ён створаны ў сярэдняй школе, той самай, дзе калісьці вучыўся малодшы сын Анастасіі Фамінічны. Школа носіць імя героя і стаіць на вуліцы Пятра Купрыянава.

- Які ж подзвіг здзейсніў Пётр Купрыянаў?

Глыбокай восенню, 2 лістапада 1944 г. часць, у якой сужыў Пеця, вяла баі на латвійскай зямлі. Спробы байцоў атакаваць стратэгічную вышыню не мелі поспеху. Падраздзяленне несла вялікія страты. Асабліва лютаваў варожы кулямётчык, што засеў у дзоце. Групе салдат загадалі знішчыць дзот, чаго б гэта ні каштавала. Пятро першым дапоўз да дзота. Крыху прыўзняўшыся, кінуў адну гранату, другую, трэцюю. Агонь на нейкі час спыніўся. Але як толькі байцы кінуліся ў атаку, на іх зноў абрынуўся шквал агню. Тады, падняўшыся, Пятро кінуўся да амбразуры і закрыў яе сваімі грудзьмі. Цаной жыцця беларускі юнак расчысціў дарогу батальёну. Вышыня была ўзята.

Работа з тэкстам

Вучні прачыталі тэкст. Да якога стылю ён адносіцца?

У чым асаблівасць тэксту? У ім ёсць дыялог, размова старшыні і Анастасіі Купрыянавай.

Як афармляецца дыялог?

Лексічная хвілінка: камбайнеры

 

 

Рэфлексія

Ці дасягнулі мы пастаўленай мэты?

Што новага даведаліся?

Над якімім пытаннямі трэба папрацаваць самастойна, рыхтуючыся да экзамену?

 

Д/зп.21, пр.219

 

 

Міні – тэст

А 1   Адзначце сінтаксічныя канструкцыі з простай мовай

1. Дым уедлівы, горкі, смерць пад кожным узгоркам, смерць пад кожным кустом, - так пісаў пра вайну П.Броўка.

2.Апошні час на душы ў яго было неспакойна. Хто ён цяпер? Без пяці хвілін камандзір узвода.

3.Алесь падумаў: немагчыма стварыць для сябе ціхі аазіс, нейкае сховішча, куды не прыйдуць трывогі часу.

4.Страшнае слова – вайна! Жудасней слова ў жыцці, на мой погляд, не знайсці.

А2 Адзначце, які знак прыпынку ставіцца на месцы пропуску ў сказе.

“Каб не стралялі больш гарматы”__ - перадае мары людзей Анатоль Балуценка.

3. Кропка   3. Двукроп’е   5 Пытальнік
4. Коска     4. Двукоссе

А 3 Адзначце схему, якая адпавядае сказу.

“ Брыдзём дарогай. Пачынае пікіраваць самалёт, - пісаў М. Сурначоў свайму сябру, - а мы ідзём і чытаем вершы М.Багдановіча.”

4)    “П, - а, - п.”

5)    “П!- а. –П”.

6)    “П, - а, - п ?”

 

Карэкцыя. Знайдзіце ў сказах памылкі, выпраўце іх.

1.Чытаем у газеце “Працоўная слава” “Дзень Перамогі – не проста гісторыя, гэта памяць пра мінулае, даніна павагі нашым ветэранам вайны.

2.“З 5 красавіка па 5 ліпеня, паведамляюць СМІ, - пройдзе больш за 20 тэматычных канцэртаў, аб’яднаных у творчы марафон “Шляхамі вызвалення”.

3.“Сябры, каго вайна скасіла кулямі, дыханне ваша чую за спіной”. – пісаў у 1964 годзе А. Куляшоў.

4.Помніць пра вайну, гераізм і мужнасць тых, хто змагаўся з ворагам і выратаваў ад фашыс..кага нашэсця Радзіму, - гэта значыць змагацца за мір,- пісаў У. Ліпскі.      

Састаўце схемы да сказаў.

 

разгарнуць » / « згарнуць

Тэма: Фразеалагічныя нормы: правільнае ўжыванне фразеалагізмаў. Памылкі, выкліканыя парушэннем маўленчых (лексічных, фразеалагічных норм)

Мэты і задачы: Пашырыць веды пра фразеалагічныя нормы. Развіваць уменне ўжываць у маўленні фразеалагізмы ў адпаведнасці з іх значэннямі. Выпрацоўваць здольнасць выяўляць у сваім і чужым маўленні адхіленні ад фразеалагічных і лексічных норм.

Ход урока:

1.Арганізацыйны момант

2.Праверка д/з

- апытванне

- паведамленне пра слоўнікі фразеалагізмаў

3. Арфаграфічная хвілінка

- рашэнне тэставага задання

А 1 Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску трэба пісаць літару а:

1) пад_браны;	4) выс_капробны;
2) с_званы;	5) н_ванароджаны.
3) т_матыка;

 

А 2 Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску трэба пісаць літару е:

1) вым_рзнуць;	4) вы_зд;
2) кам_нь;	5) ап_кун.
3) л_сніцтва;

 

А 3 Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара ў (нескладовае):

1) прыйшоў да _ладзіміра;	4) мой _зрост;
2) па- _збецку;	5) а_тавакзал.
3) спяваць “Рэчаньку” _ цішы;

 

А 4 Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску трэба пісаць літару ь:

1) Мац _вей;	4) карэн_чык;
2) штос_ці;	5) прэм_ер-міністр;
3) вагон_чык;

 

А 5 Адзначце правільна напісаныя словы:

1) гамма;	4) склеенныя;
2) (марознай) ноччу;	5) пяцігоддзе.
3) мільярд;

 

А 6 Адзначце словы (прыклады), у якіх на месцы пропуску трэба пісаць літару д:

1) выкла_чык;	4) у зага_цы;
2) трына_цаць;	5) паз_навата.
3) крыгахо_;

А 8 Адзначце назоўнік, якія трэба пісаць пра злучок:

1) (Дунін)Марцінкевіч;	4) (генерал)лейтэнант;
2) (фота)рэпартаж;	5) (паў)аркуша.
3) (леса)стэп;

 

А 9 Адзначце назоўнікі, ад якіх утвараюцца прыналежныя прыметнікі пры дапамозе суфікса -ін- (-ын-):

1) Ганна;	4) Алесь;
2) ляснік;	5) інжынер.
3) зязюля;

 

А 10 Адзначце прыклады, у якіх выдзеленыя словы пішуццапраз злучок:

1) (лячэбна)аздараўленчы комплекс; 2) (шмат)значнае слова;

3) (заходне)славянскі дыялект;       4) (бела)ружовы зефір;

5) (паўднёва)афрыканскія саванны.

А 12 Адзначце дзеясловы, якія ў форме 2-ой асобы множнага лікуцяперашняга часу напісаны правільна:

1) кіруяце;	4) рыхтуеце;
2) жывяце;	5) застываяце.
3) шукаеце;

А 13 Адзначце прыслоўі. якія трэба пісаць разам:

1) (па)бацькоўску;	4) (з)размаху;
2) (што)месяц;	5) (па)доўгу.
3) (у)прысядкі;

 

А 14 Адзначце прыклады, у якіх выдзеленыя словы з не, ні напісаны правільна:

1) хата непабелена;					4) невызначаны тэрмін;
2) нікуды не паспеў;					5) ісці неспяшаючыся.
3) непастаўлены выкладчыкам залік;
А 1	А 2	А 3	А 4	А5		А6	А7	А8	А9	А10
1, 2, 4	1, 2, 4	2, 3, 5	2, 4	2, 3, 5		1, 3, 4	5	1, 4	1, 3	1, 4
А11	А12	А13	А14	А15		А16	А17	А18	А19	А20
2, 5	2, 3, 4	2, 3, 5	2, 4	2, 3, 5		1, 3	4	2, 5	1, 4	2, 4, 5

 

4. Новая тэма

Правіла ст.118

Выкананне пр. 205, 206, 207

5. Выкананне тэставыхзаданняў:

А 1 Адзначце словазлучэнні, ужытыя ў прамым значэнні:

1) гарачы прыхільнік;	4) свежая страва;
2) лёгкая каляска;	5) клубы дыму.
3) цвёрдыя веды;

 

А 3 Адзначце словы-амонімы:

1)    мяккі ‘які ўгінаецца пры націсканні, няцвёрды, эластычны’ і мяккі ‘плаўны, павольны”;

2)    лава ‘прыстасаванне для сядзення’ і лава ‘расплаўленая маса, якая выкідаецца вулканам’;

3)    тур ‘дзікая жывёла’ і тур ‘частка падарожжа’;

4)    глыбіня ‘адлегласць ад паверхні да дна’ і глыбіня ‘сіла, ступень праяўлення чаго-небудзь; змястоўнасць’;

5)    рэйд ‘водная прастора ля берага або блізка каля порта для стаянкі судна на якары’ і рэйд ‘пранікненне рухомай вайсковай адзінкі ў тыл ворага’.

 

А 4 Адзначце радкі, у якіх усе словы з’яўляюцца сінанімічныя:

1) шасэ, магістраль, дарога;	4) педагог, рэжысёр, выхавальнік;
2) закон, правіла, вопыт;	5) уважліва, неадрыўна, пільна.
3) ісці, шыбаваць, плысці;

 

А 5 Адзначце нумары радкоў, у якіх пары з’яўляюцца антанімічнымі:

1) мірыць – сварка;	4) дзіця – старац;
2) добры – шкодны;	5) праўда – казка.
3) добраахвотна – прымусова;

А 6 Адзначце радкі слоў зправільна ўжытымі паронімамі:

1) адыходлівая душа;	4) акраек хлеба;
2) адборнае жыта;	5) вуглавы дом.
3) адукаваны стандарт;

 

А 12 Адзначце, у якім з радоў усе словы з’яўляюцца запазычанымі:

1) майстар, рот, чалавек;	4) смокінг, жабо, снежань;
2) арол, кінжал, матэматыка;	5) верацяно, манітор, піва.
3) жанр, суфікс, трактар;

 

А 14 Адзначце стылістычна нейтральныя словы:

1) зенкі;	4) сонца;
2) твар;	5) валындацца.
3) блакітны;

 

А 15 Адзначце стылістычна афарбаваныя словы:

1) жыта;	4) веснавей;
2) тупацець;	5) маляваць.
3) бельмы;

 

А 16 Адзначце, у якім з радоў першым запісаны гістарызм, а архаізм – другім:

1) воласць, ліўрэя;	4) ратнік, астрог;
2) галіцызмы, пралка;	5) лікбез, перст.
3) акалотачны, аканом;

 

 

А 18 Адзначце пары слоў, якія называюць адзін прадмет (паняцце), адно з якіх з’яўляецца дыялектным:

1) беднасць – галота;	4) чай – гарбата;
2) абоі – шпалеры;	5) ашыйнік – аброжак.
3) чамадан – валізка;

 

А 19 Адзначце слова, якое з’яўляецца сінонімам да фразеалагізма хварэць на пана:

1) весяліцца;	3) хварэць.
2) гультаяваць;

 

 

А 20 Адзначце рады, у якіх усе фразеалагізмы з’яўляюцца сінанімічнымі:

1) зуб на зуб не пападае, ні жывы ні мёртвы, труса задаваць;

2) абы з рук, адкуль вецер дзьме, з пятага на дзесятае;

3) што мець духу, ва ўсе лапаткі, аж пыл курэў;

4) цапам-лапам, туманіць вочы, браць на арапа;

5) як мокрае гарыць, нага за нагу, як назаўтра трэба.

 

Ч а с т к а В

 

	Пытанні Як называе(ю)цца:	Адказы
В 1	сукупнасць слоў той ці іншай мовы
В 2	фанетычна і граматычна аформленая адзінка мовы, што мае пэўнае значэнне і выступае сродкам моўных зносін
В 3	асноўнае значэнне слова
В 4	наяўнасць у слове аднаго лексічнага значэння
В 5	значэнне слова, якое ўзнікае на аснове пэўнага падабенства, пераносу
В 6	разнавіднасць мнагазначнасці (від пераносу), заснаваная на падабенстве формы, функцыі, колеру, унутраных асаблівасцей
В 7	словы, якія гучаць і пішуцца па-рознаму, але маюць блізкае або аднолькавае значэнне
В 8	галоўнае слова ў сінанімічным радзе
В 9	словы з супрацьлеглым значэннем
В 10	лексіка, якая складаецца са слоў, што ўзніклі ў перыяд моўнага адзінства славян, захаваліся і ўжываюцца амаль ва ўсіх славянскіх мовах
В 11	словы і выразы, запазычаныя з французскай мовы
В 12	лексіка, якая выкарыстоўваецца ў размоўным стылі і мае афарбоўку неафіцыйнасці і бытавізму, часта выражае зніжаныя адценні неадабрэння, зневажальнасці
В 13	словы, якія выкарыстоўваюцца прадстаўнікамі пэўнай прафесіі, спецыяльнасці
В 14	штучныя, часам умоўныя словы або выразы, якімі карыстаюцца людзі, аб’яднаныя сацыяльнымі, прафесійнымі, бытавымі інтарэсамі
В15	словы або спалучэнні слоў, якія абазначаюць пэўныя паняцці з галіны навукі, тэхнікі, мастацтва і інш.
В 16	словы, якія абазначаюць прадметы, з’явы і паняцці мінулых эпох
В17	устойлівыя спалучэнні слоў, якія ўжываюцца як гатовыя моўныя адзінкі з непадзельным, цэласным значэннем
В 18	лексіка, якая шырока выкарыстоўваецца ў штодзённай гутарцы;
В 19	раздзел мовазнаўства, у якім вывучаюцца пытанні складання слоўнікаў рознага тыпу;
В 20	слоўнік, у якім падаюцца словы, ужыванне якіх абмежавана пэўнай тэрыторыяй.

 

ЛЕКСІКАЛОГІЯ, ЛЕКСІКАГРАФІЯ. ФРАЗЕАЛОГІЯ

ВАРЫЯНТ 1

Ч а с т к а А

А 1

А 2

А 3

А 4

А5

А6

А7

А8

А9

А10

2, 4, 5

1, 3

2, 3, 5

1, 5

2, 3, 4

2, 4, 5

2

2

4

5

А11

А12

А13

А14

А15

А16

А17

А18

А19

А20

3

3

4

2, 3, 4

2, 3, 4

4, 5

1, 3

1, 3, 5

2

3, 5

Ч а с т к а В

В1

В2

В3

В4

В5

лексіка

слова

лексічнае

адна-значнасць

пераноснае

В6

В7

В8

В9

В10

метафара

сінонімы

дамінанта

антонімы

агульна-славянская

В 11

В 12

В 13

В 14

В 15

галіцызмы

прастамоўная

спецыяльная

жарганізмы

тэрміны

В 16

В 17

В 18

В 19

В 20

гістарызмы

фразеалагізмы

агульна-ўжывальная

лексіка-графія

дыялектны

 

Праверка выканання т/з

5. Падагульненне

д/з п.25, пр.208

разгарнуць » / « згарнуць

Урок беларускай мовы 11 клас

Тэма: Сінтаксічныя прыметы сказаў з адасобленымі азначэннямі,  прыдаткамі і дапаўненнямі; ужыванне, знакі прыпынку пры іх.

Мэта: узнавіць і пашырыць веды вучняў пра ўмовы адасаблення, сінтаксічныя прыметы сказаў з адасобленымі азначэннямі,  прыдаткамі і дапаўненнямі, пра пунктуацыйныя нормы пры іх пісьмовым афармленні; садзейнічаць развіццю навыкаў самастойнай працы з навуковай літаратурай; выхоўваць пачуццё пашаны да народнай спадчыны беларусаў.

Абсталяванне: інтэрактыўная дошка ці праектар з экранам, мультымедыйная прэзентацыя, карткі, падручнік для 11 класа.

Ход урока:

1.Арганізацыйны этап.

2.Уступнае слова настаўніка: Дарагія вучні, я рада вітаць вас на першым ўроку ў новым каляндарным годзе, у новай чвэрці. Думаецца, што канікулы вы правялі весела, адзначылі не толькі Новы год, але і Каляды. Ці ведаеце вы, што калядныя святы яшчэ працягваюцца і на гэтым тыдні нас чакае яшчэ адно – Шчодры вечар? Давайце прачытаем невялікі тэкст і ўспомнім, чым Шчодры вечар знакаміты, пры гэтым не забудзем выправіць у тэксце арфаграфічныя памылкі.

2.Арфаграфічная работа. (На дошцы, ці на слайдзе, ці на картках змешчаны тэкст, у якім трэба выправіць памылкі шляхам франтальнай ці парнай работы па меркаванні настаўніка).

  Вечар з 13 на 14 студзеня большасьць беларусаў ведае як стары Новы год. Проткі нашы гэты час называлі Шчодрым вечарам, ці багатай куцёю. Строгi пост ужо скончыўся, за тыдзень арганiзм паспеў перабудавацца на ўжыване ежы жывёльнага паходжання.  На вечар варылi абрадавую кашу. Калi каша падыходзiла, чыгунок вымалi з печы i глядзелi: калi ён трэснуў, а каша вылязла з яго цi наадварот, "асела" — гэта пратказвала бяду у хаце. Каб пазбегнуць нясчасця, такую кашу выкiдалi ў палонку разам с чыгунком. Поўны чыгунок кашы пратказваў счасце ўсёй сямьi.

     У гэты вечар разпачыналася "шчадраване". На гэты раз вёску абыходзiлi дзяўчаты. Сярод сваiх сябровак яны абiралi самую прыгожую — "шчодру", апраналi яе ў самыя вытанчанныя строi, галаву ўпрыгожвалi вяночкам з разнакаляровых папяровых стужак. Яны iшлi ат хаты да хаты, вiншавалi гаспадароў з Новым годам, жадалi здароў’я, сямейнага дабрабыту, добрага ураджаю, маладым людзям — хуткага шлюбу, прыбытку, поспехаў.

    Вечар гэтага дня — адзiн з самых удалых для варожбаў.

Даведкі:

  (Вечар з 13 на 14 студзеня большасць беларусаў ведае як стары Новы год. Продкі нашы гэты час называлі Шчодрым вечарам, ці багатай куццёю. Строгi пост ужо скончыўся, за тыдзень арганiзм паспеў перабудавацца на ўжыванне ежы жывёльнага паходжання.  На вечар варылi абрадавую кашу. Калi каша падыходзiла, чыгунок вымалi з печы i глядзелi: калi ён трэснуў, а каша вылезла з яго цi наадварот, "асела" — гэта прадказвала бяду ў хаце. Каб пазбегнуць няшчасця, такую кашу выкiдалi ў палонку разам з чыгунком. Поўны чыгунок кашы прадказваў шчасце ўсёй сям’i.

     У гэты вечар распачыналася "шчадраванне". На гэты раз вёску абыходзiлi дзяўчаты. Сярод сваiх сябровак яны абiралi самую прыгожую — "шчодру", апраналi яе ў самыя вытанчаныя строi, галаву ўпрыгожвалi вяночкам з рознакаляровых папяровых стужак. Яны iшлi ад хаты да хаты, вiншавалi гаспадароў з Новым годам, жадалi здароўя, сямейнага дабрабыту, добрага ўраджаю, маладым людзям — хуткага шлюбу, прыбытку, поспехаў.

    Вечар гэтага дня — адзiн з самых удалых для варожбаў.)

3.Актуалізацыя ведаў вучняў:

  (На слайдзе, ці на картаках, ці на адваротным баку дошкі паралельна змяшчаюцца сказы для параўнання):

Дзяўчаты сабраліся варажыць. Не захацела толькі Кацярына.	Усе дзяўчаты, за выключэннем Кацярыны, сабраліся варажыць.
Таццяна хутка ўнесла ў хату пеўня. Жанчына была маладая, рухавая.	Таццяна, маладая, рухавая жанчына, унесла ў хату пеўня.
Калі Аленка бегла калядным вечарам з аладкам па вуліцы, сустрэла суседа. Мужчыну звалі Адасем Макрыніным.	Калі Аленка бегла калядным вечарам з аладкам па вуліцы, сустрэла суседа,  Адася Макрынінага.
Прытаміліся дзяўчаты і разышліся па хатах.	Прытаміўшыся, дзяўчаты  разышліся па хатах.
Тут усё было такім родным, знаёмым.	Тут, у любай вёсцы, усё было такім родным, знаёмым.

Настаўнік: Скажыце, калі ласка,  як варожаць дзяўчаты з дапамогай пеўня? аладак? (Перад пеўнем клалі люстэрка, ваду, зерне. Калі певень адразу падыходзіў да люстэрка – жаніх хварсісты будзе, калі да вады – п’яніца, калі да зерня – багаты; калі ў калядны вечар бяжыш з толькі што спечаным аладкам па вуліцы, абавязкова трэба спытаць імя ў мужчыны, якога сустрэнеш першым, – так будуць зваць будучага мужа.)

А цяпер скажыце, калі ласка, сказы, змешчаныя ў якім слупку, вам здаюцца больш лаканічнымі? (У другім) Як называюцца канструкцыі, якімі ўскладнены сказы другога слупка? (Адасобленымі)

4.Пастаноўка тэмы і мэты ўрока.

Настаўнік: Для паспяховай актуалізацыі ведаў па тэме ўрока (тэма вывучалася ў 8 класе і на ўроках рускай мовы ў 11 класе) прапаную ўзнавіць апорныя паняцці  (слайд на экране ці запіс на дошцы, вучні вусна тлумачаць паняцці па ланцужку ці на выбар, пры неабходнасці настаўнік дапамагае):

1.Марфалагічныя – прыметнік, назоўнік, асабовы займеннік.

2.Сінтаксічныя – азначаемае слова, залежнае слова, азначэнне развітае і неразвітае, дапасаванае і недапасаванае, прыдатак, дапаўненне.

3.Пазіцыя азначэнняў і прыдаткаў у адносінах да азначаемага слова – перад ім і пасля яго.

4.Значэнне прычыны (з якой прычыны? чаму?) і ўступкі (нягледзячы на што?)

5.Самастойная групавая работа па тэорыі (з выкарыстаннем правілаў падручніка):

1 група – пунктуацыйнае афармленне адасобленых дапасаваных азначэнняў.

2 група - пунктуацыйнае афармленне адасобленых недапасаваных азначэнняў.

3 група -  пунктуацыйнае афармленне адасобленых прыдаткаў.

4 група - пунктуацыйнае афармленне адасобленых дапаўненняў.

(Настаўнік загадзя ці ў час самастойнай працы вучняў рыхтуе на дошцы схемы для пастаноўкі знакаў прыпынку пры адасобленых азначэннях, прыдатках і дапаўненнях, якімі прадстаўнікі вучнёўскіх груп будуць карыстацца пры тлумачэнні вывучанага матэрыялу для аднакласнікаў):

Дапасаваныя азначэнні:

1)    назоўнік    

2)         назоўнік 

3)         асабовы займеннік 

4)       назоўнік

5)    значэнне прычыны ці ўступкі       ____________

Недапасаваныя азначэнні:

1)    назоўнік  

2)    уласны ці агульны назоўнік ці  уласны ці агульны назоўнік

3)     асабовы займеннік

Прыдаткі:

1)     асабовы займеннік ці асабовы займеннік

2)    уласны ці агульны  назоўнік

3)     акалічнаснае значэнне   __________

4)    __________     удакладняльнае значэнне

5)    па прозвішчы, па мянушцы  … .

6)    __________, ці (або) , …………………

7)    як = «у якасці» – не прыдатак

Дапаўненні:

1)    Акрамя (апрача, за выключэннем)………….

2)    ………….. акрамя (апрача, за выключэннем)………..

3)    …………..акрамя (апрача, за выключэннем).

4)    замест = за ……………

5)    …….. і акрамя (апрача, за выключэннем, замест)

6. Выступленне прадстаўнікоў груп па зададзеных падтэмах (каменціруюць пастаноўку знакаў прыпынку па схемах настаўніка; вучні ў класе запісваюць схемы ў сшыткі; пры неабходнасці настаўнік дапамагае вучням).

Дапасаваныя азначэнні:

1)назоўнік ,

2)     назоўнік 

     3) , асабовы займеннік  ці асабовы займеннік,

4),   назоўнік

5)значэнне прычыны ці ўступкі ,  ____________

Недапасаваныя азначэнні:

1)назоўнік ,

     2)уласны ці агульны назоўнік ,  ці  ,уласны ці агульны назоўнік

3), асабовы займеннік  ці асабовы займеннік,

Прыдаткі:

    1), асабовы займеннік ці асабовы займеннік ,

    2)уласны ці агульны,  

    3)акалічнаснае значэнне ,  __________

    4) __________     , удакладняльнае значэнне

    5)па прозвішчы, па мянушцы, ……..

    6)__________, ці (або) , …………………

    7) як = «у якасці» – не прыдатак

Пры адасобленым прыдатку можа ставіцца не толькі коска, але і працяжнік: Нават найпершыя людзі – Адам і Ева – не былі адзінокія ў свеце (Н. Мацяш)

Дапаўненні:

     1)Акрамя (апрача, за выключэннем),………….

2)………….. , акрамя (апрача, за выключэннем) ,………..

3)………….. , акрамя (апрача,за выключэннем ) .

4)    замест = за ……………

5)    …….. і акрамя (апрача, за выключэннем, замест)

 

7.Фізкультхвілінка.

8. Замацаванне.

Работа з падручнікам: вуснае франтальнае выкананне практыкавання 129

практыкавання 119 (пастаноўка знакаў прыпынку пры адасобленых прыдатках),

практыкавання 132

9. Абагульненне. Настаўнік: Дык якая, па-вашаму, роля адасобленых азначэнняў, прыдаткаў, дапаўненняў у сказах? (Адасобленыя члены сказа – вельмі важнае сінтаксічнае паняцце, яны надаюць маўленню выразнасць, эмацыянальнасць,  падкрэсліваюць прымету, вылучаюць яе на першы план, таму так часта выкарыстоўваюцца ў вусным і пісьмовым маўленні.) Мяркую, на сённяшнім уроку мы змаглі нагадаць асноўныя правілы іх граматнага афармлення.

10. Падвядзенне вынікаў урока. У абавязковым парадку ацэньваюцца выступленні вучняў-настаўнікаў; сшыткі з самастойна выкананымі практыкаваннямі здаюцца па жаданні, адзнакі і памылкі каменціруюцца на наступным уроку.

11. Заданне на дом: пр.133

12.Рэфлексія. Прадоўжыце сказ:

Мне здаецца, што ў гэтай тэме галоўным  з’яўляецца…

Да пачатку ўрока я думаў(ла), што …

На ўроку мне больш за ўсё спадабалася…

 

разгарнуць » / « згарнуць

Тэма: Сінтаксічныя прыметы двухсастаўных сказаў.

Мэта: Удакладніць і пашырыць веды пра сінтаксічныя прыметы двухсастаўных сказаў, сувязь дзейніка і вызніка ў сказе. Замацаваць уменні размяжоўваць тыпы выказнікаў, дзейнік і выказнік, выражаныя назоўнікамі ў назоўным склоне.

ХОД УРОКА

1. Праверка папярэдне вывучанага матэрыялу

Сінтаксічны разбор простага сказа (пр. 83, ст.81 сінтаксічны разбор)

2. Арфаграфічная хвілінка (узаемаправерка)

Устаўце прапушчаныя літары о, э, а, ы

 

Тун…ль, ч…рствы, экз…мпляр, д…лікатны, р…монт, інж…нер, адажы…, др…вотня, ар…ндатар, шніц…ль, камп’ют…р, бр…зент, лод…р, поч…рк, класт…р, канц…лярыя, ц…р…монія, орд…р, Юпіт…р, др…мота, Ч…рнышэўускі, бухгалт…р, світ…р, кр…млёўскі, ш…рыф, ц…нтральны, п’ед…стал, р…продукцыя, кандыт…р, ж…мчужына, кр…шыць, ш…нель, інт…рнэт, р…зюм…, партфолі…, выкр…сліць, кр…пасны, с…рдэчны.

 

Ключ

 

Тунэль, чэртсвы, экзэмпляр, далікатны, рамонт, інжынер, адажыа, дрывотня, арандатар, шніцаль, камп’ютар, брызент, лодар, почырк, кластар, канцылярыя, цырымонія, ордар, Юпітэр, дрымота, Чарнышэўскі, бухгалтар, світар, крамлёўскі, шэрыф, цэнтральны, п’едэстал, рэпрадукцыя, кандытар, жамчужына, крышыць, шынель, інтэрнэт, рэзюмэ, партфоліа, выкрасліць, крапасны, сардэчны.

3. Новая тэма

ü    Правіла ст.83-84. Складанне кластэра. (работа ў парах). Прэзентацыя кластара. Сфармуляваць і запісаць 4-5 пытанняў да правіла.

ü    Пр.93

4. Замацаванне

Пр. 1.

Вучні чытаюць сказы, знаходзяць граматычную аснову сказа, вызначаюць від

выказнікаў у сказах і спосабы іх выражэння.

 

Жыве ў маім сэрцы побач з любоўю да Радзімы любоў да мовы.

Любоў да прыроды – гэта частка любві да Радзімы.

Хачу бясконца славіць наш родны беларускі край.

Без Радзімы і без свайго народа чалавек не можа жыць.

Сустрэча з роднымі мясцінамі была незабыўнай.

Ніколі не паставіць на калені наш народ!

Настаўнік:

А што гэта за спалучэнне? (фразеалагізм). Які від выказніка?

 

Настаўнік прапануе звярнуцца да падручніка і знайсці адказ на пытанне на стар.83.

Вучні адзначаюць, што выказнік называецца простым дзеяслоўным, калі

выражаны фразеалагізмам.

2. Работа з тэкстам

Настаўнік чытае тэкст.

Усе мы любім родную зямлю, тое месца, дзе мы жывѐм, вучымся, сябруем. Але часам надыходзіць такі момант, калі цягне нас у падарожжа. Хочацца паглядзець іншыя краіны, іх прыгажосць незвычайную. І мара наша здзяйсняецца. Мы едзем у экзатычную краіну з экзатычнай прыродай. Сапраўды, захапляе прыгажосць, новыя ўражанні. Здаецца, жыў бы і жыў у гэтым раі.

Але праходзіць тыдзень, два тыдні, і нас пачынае проста цягнуць дамоў. А рэчка за вѐскай, лес і крынічка каля хаты здаюцца самымі прыгожымі і непаўторнымі.

І так сумна становіцца на душы, што разумееш: трэба ехаць дадому.

 

“Даследаванне тэксту”

Вучні вызначаюць асноўную думку тэксту, называюць сказ, у якім яна заключана, вызначаюць стыль тэксту, прыводзяць аргументы.

Заданне: 1 група выпісвае выказнікі з 1 абзаца, вызначае іх від і спосаб выражэння.

2 група выпісвае выказнікі з 2 абзаца, вызначае іх від і спосаб выражэння.

3 група выпісвае выказнікі з апошняга абзаца, вызначае іх від і спосаб выражэння.

 

Фізкультхвілінка

Давайце дацягнемся да блакітнага неба…

Станем галінкамі моцнага дрэва.

І прабяжым па гасцінцы знаѐмым.

Разам паслухаем шэлест лістоты

Позіркам родны абшар абвядзѐм.

А потым уважліва ўдаль паглядзім

І роднай зямлі паклон аддадзім.

 

3. Творчая праца

Настаўнік.Звярніце ўвагу да слоў П.Панчанкі Матчынай зямлі карэнні

Ніколі не адпусцяць нас.

Чым звязаны тэкст, над якім мы працавалі?

Што вы можаце сказаць пра чалавека, які напісаў такія радкі?

Што ўяўляе сабой гэта выказванне як сінтаксічная адзінка?

Назавіце граматычную аснову, від выказніка.

Адкажыце пісьмова на пытанне: Што такое карэнні матчынай зямлі?

выкарыстоўваючы састаўны іменны выказнік.

 

Матчынай зямлі карэнні – гэта малая радзіма, дзе спачываюць нашы продкі.

Матчынай зямлі карэнні – гэта родная вуліца, бацькоўская хата, сябры, аднавяскоўцы, настаўнікі.

Матчынай зямлі карэнні – гэта хата, дзе ты зрабіў свае першыя крокі.

 

III. Кантрольна-карэкцыйны і рэфлексійны

1. Тэст

Выпісаць нумары сказаў з выказнікам

а) простым дзеяслоўным;

б) састаўным дзеяслоўным;

в) састаўным іменным.

1. Чары паэзіі Колас пачаў чэрпаць з чыстых крыніц народнай мудрасці.

2. Я.Колас заўсѐды быў пранікнуты клопатамі пра чалавека.

3.Паэзія Я.Коласа сваімі вытокамі выходзіць з глыбіні народнай творчасці.

4.Барацьба за светлую будучыню стала мэтай жыцця і творчасці Я.Коласа.

5.Творчасць Коласа натхняе маладых паэтаў на вяршыню паэтычнага майстэрства.

6. Сѐння мы можам ганарыцца творчасцю Я.Коласа.

 

2. Праверка тэста. Выстаўленне і каменціраванне адзнак.

 

1)     Дамашняе заданне (па выбары):

- запісаць выказванні беларускіх паэтаў пра родны край;

- выпісаць са слоўніка прыказак прыказкі на тэму “Мой родны край”.

5. Рэфлексія.

- Аб чым вы даведаліся сѐння на ўроку?

- Чаму навучыліся?

- Ці задаволены ты, як прайшоў урок?

- Ці атрымаў ты новыя веды?

- Ты змог паказаць свае веды?

- Заданні якога тыпу найбольш спадабаліся?

- Якія заданні выклікалі цяжкасці?

- Над чым трэба яшчэ працаваць?

- Якія заданні патрэбна ўключыць у наступны ўрок?

Складанне сінквейна

РАДЗІМА

Дарагая, любая, мілая.

Квітнее, прыгажэе, развіваецца…

Радзіма – мой дарагі куток.

Маці.

 

 

 

Пр. 1.

 

Жыве ў маім сэрцы побач з любоўю да Радзімы любоў да мовы.

Любоў да прыроды – гэта частка любві да Радзімы.

Хачу бясконца славіць наш родны беларускі край.

Без Радзімы і без свайго народа чалавек не можа жыць.

Сустрэча з роднымі мясцінамі была незабыўнай.

Ніколі не паставіць на калені наш народ!

 

2. Работа з тэкстам

Усе мы любім родную зямлю, тое месца, дзе мы жывѐм, вучымся, сябруем. Але часам надыходзіць такі момант, калі цягне нас у падарожжа. Хочацца паглядзець іншыя краіны, іх прыгажосць незвычайную. І мара наша здзяйсняецца. Мы едзем у экзатычную краіну з экзатычнай прыродай. Сапраўды, захапляе прыгажосць, новыя ўражанні. Здаецца, жыў бы і жыў у гэтым раі.

Але праходзіць тыдзень, два тыдні, і нас пачынае проста цягнуць дамоў. А рэчка за вѐскай, лес і крынічка каля хаты здаюцца самымі прыгожымі і непаўторнымі.

І так сумна становіцца на душы, што разумееш: трэба ехаць дадому.

1. Тэст

Выпісаць нумары сказаў з выказнікам

а) простым дзеяслоўным;

б) састаўным дзеяслоўным;

в) састаўным іменным.

1. Чары паэзіі Колас пачаў чэрпаць з чыстых крыніц народнай мудрасці.

2. Я.Колас заўсѐды быў пранікнуты клопатамі пра чалавека.

3. Паэзія Я.Коласа сваімі вытокамі выходзіць з глыбіні народнай творчасці.

4. Барацьба за светлую будучыню стала мэтай жыцця і творчасці Я.Коласа.

5. Творчасць Коласа натхняе маладых паэтаў на вяршыню паэтычнага майстэрства.

6. Сѐння мы можам ганарыцца творчасцю Я.Коласа.

 

 

разгарнуць » / « згарнуць

План-канспект урока беларускай мовы ў ХІ класе (павышаны ўзровень)

ТЭМА:   Сінтаксічныя нормы: сувязь дзейніка і выказніка ў сказе

Мэты  ўрока:

замацаваць уменні размяжоўваць тыпы выказнікаў, правільна спалучаць у маўленні дзейнік і выказнік;

выпрацоўваць уменне правільна будаваць сказы з рознымі відамі выказнікаў і выкарыстоўваць іх у мове;

развіваць навыкі вуснай і пісьмовай мовы;

фарміраваць у  школьнікаў уменне здабываць веды самастойна і ў  сумесным пошуку;

стварыць умовы для творчага засваення тэмы;

выхоўваць любоў да роднай прыроды, роднага краю.

Тып  урока:  урок  засваення  новых  ведаў.

 

ХОД УРОКА

I. Арганізацыйны этап

II. Арыенціровачна-матывацыйны этап

1. Праца з эпіграфам да ўрока:

Толькі тыя веды становяцца нашым набыткам,  калі мы  прыходзім да іх, здабываем іх самі. 

Я. Колас

Настаўнік:Якая асноўная думка выказвання?

2. Сумеснае вызначэнне мэт

Настаўнік:У вас на партах ляжаць рабочыя лісты, адзначце + (так), - (не), ? (не ведаю) ў першым слупку:

 

№	Пытанні і заданні	+,-,?	+,-,?
1	Выказнік з’яўляецца галоўным членам сказа
2	Выказнік абазначае дзеянне прадмета
3	Выказнік у сказе  Свае творы Я.Колас пачаў пісаць вельмі рана. з’яўляецца састаўным іменным
4	Выказнік у сказе Багатую спадчыну пакінуў нам Я.Колас.  з’яўляецца простым дзеяслоўным
5	Выказнік у сказе  Я. Колас – з’ява ў духоўным жыцці беларускага народа незвычайная, непаўторная. з’яўляецца састаўным дзеяслоўным
6	Выдзяляюць 5 тыпаў выказнікаў

Аналіз адказаў.

Настаўнік:  Як вы думаеце, аб чым вы даведаецеся на ўроку?Чаму павінны навучыцца? Звярніце ўвагу на тыя пункты, у якіх вы памыліліся, паставілі пытальнікі.   

III. Аперацыйна-пазнавальны. Мэтанакіраваная пазнавальная дзейнасць вучняў па вывучэнні новага вучэбнага матэрыялу

1.Індывідуальная праца

Настаўнік:Звярніцеся да §11. Вывучаць новы матэрыял вы будзеце індывідуальна: першы вучань – афармляе свае веды ў выглядзе схемы “Тыпы выказнікаў”, другі – “Просты дзеяслоўны  выказнік”, трэці “Састаўны дзеяслоўны выказнік”, чацвёрты – “Састаўны іменны  выказнік”. Абавязкова дапоўніце схемы прыкладамі.

2. Вусная прэзентацыя схем

Вучні па чарзе прадстаўляюць свае схемы і знаёмяць з іх зместам навучэнцаў класа. Вучні занатоўваюць схемы ў сшытак. Канчатковым вынікам дзейнасці з’яўляецца абагуленая блок-схема “Тыпы выказнікаў”.

ІV. Замацаванне новага матэрыялу

Настаўнік: Звернемся да задання 1.

Прачытайце сказы, знайдзіце ў кожным сказе граматычную аснову, вызначце тыпы выказнікаў і спосабы іх выражэння.

Заданне 1.

Жыве ў маім сэрцы побач з любоўю да Радзімы любоў да мовы.

Любоў да прыроды – гэта частка любві да Радзімы.

Хачу бясконца славіць наш родны беларускі край.

Без Радзімы і без свайго народа чалавек не можа жыць.

Сустрэча з роднымі мясцінамі была незабыўнай.

Ніколі не паставіць на калені наш народ!

Пры  вызначэнні  тыпу  выказніка “не  паставіць  на  калені” ў  апошнім  сказе  вучні адчулі цяжкасць, узнікла праблемная сітуацыя.

Настаўнік:А што гэта за спалучэнне? (фразеалагізм).Звярніцеся  да  падручніка  і  знайдзіце  адказ  на  пытанне на  старонцы 83. (Вучні адзначаюць, што выказнік, выражаны фразеалагіз-мам,  называецца  простым  дзеяслоўным).

Заданне 2. Праца з тэкстам

Настаўнік чытае тэкст:

Усе мы любім родную зямлю, тое месца, дзе мы жывём, вучымся, сябруем. Але часам надыходзіць такі момант, калі цягне нас у падарожжа.  Хочацца паглядзець іншыя краіны, іх прыгажосць незвычайную. І мара наша  здзяйсняецца. Мы едзем у экзатычную краіну з экзатычнай прыродай. Сапраўды, захапляе прыгажосць, новыя ўражанні. Здаецца, жыў бы і жыў у гэтым раі.

Але праходзіць тыдзень, два тыдні, і нас пачынае проста цягнуць  дамоў. А рэчка за вёскай, лес і крынічка каля хаты здаюцца самымі  прыгожымі і непаўторнымі.

І так сумна становіцца на душы, што разумееш: трэба ехаць дадому.

Заданні да тэксту:

1. Вызначыць асноўную думку тэксту, назваць сказ, у якім яна  заключана, вызначыць стыль тэксту, прывесці аргументы, сродкі сувязі 1 і 2 сказа, знайсці антонім да слова “агідны”.

2. Выпісаць выказнікі, вызначыць іх тып, спосабы выражэння.

Агучванне вынікаў дзейнасці.

Фізкультхвілінка

Заданні на прымяненне атрыманых ведаў у розных  сітуацыях:

Заданне 3.  Перакласці тэкст на беларускую мову, у апошнім сказе вызначыць тып  выказніка

Самое прекрасное на свете – Родина. У каждого человека есть Родина,  и каждый любит её. Любит родные леса и поля, любит людей, с которыми  живёт, любит свой народ. Любит свой родной язык и песни своего народа.  Без Родины и без своего народа человек не может жить.

Заданне 4. Перабудаваць  сказы, замяняючы  просты  дзеяслоўны 

выказнік  састаўным дзеяслоўным ці састаўным іменным

         Без бацькаўшчыны і без свайго народа чалавеку не пражыць.

         Чалавек удалечыні ад Радзімы сумуе.

Кожны чалавек ганарыцца той мясцінай, дзе нарадзіўся і жыве.

V. Кантрольна-карэкцыйны і рэфлексійны

Тэст. Выпісаць нумары сказаў з выказнікам

а) простым дзеяслоўным;

б) састаўным дзеяслоўным;

в) састаўным іменным.

1. Беларусь — край легенд, казак і паданняў.

2. Нiколi i нiкому не зняволiць вольналюбiвы народ.

3. Сёння сваімі справамі, думкамі, паводзінамі мы павінны быць дастойнымі сваіх бацькоў, дзядоў і прадзедаў.

         4. Усе рэкі Беларусі вельмі прыгожыя.

5. Хіба ж можна не любіць цябе, Белая Русь!

6. Заўсёды будзе з намі адчуванне моцнай повязі з родным краем, зямлёй нашых бацькоў.

         Праверка тэста. Выстаўленне і каменціраванне адзнак.

Дамашняе заданне, тлумачэнне яго выканання.

Скласці тэставае заданне “Тыпы выказнікаў”.

Настаўнік:  Давайце яшчэ раз зачытаем словы Я.Коласа, з якіх мы пачалі ўрок.

 

Ці была для вас слушнай парада Я.Коласа?

Вызначце  віды  выказнікаў.

А зараз, давайце звернемсяда  табліцы,  з  якой  працавалі ўпачатку ўрока. Пастаўце  ў  другі слупок вашы папраўкі.

Аб чым вы даведаліся сёння на ўроку?

Ці дасягнулі пастаўленых на пачатку ўрока мэт?

Якія заданні выклікалі цяжкасці?

Над чым трэба яшчэ працаваць?

Якія заданні патрэбна ўключыць у наступны ўрок?

Ці спатрэбяцца вам у будучым веды, якія вы атрымалі сёння на ўроку?

 

разгарнуць » / « згарнуць

Тэма: Духоўны воблік Алеся Загорскага і Майкі Раўбіч. Вобраз ная сімволіка ра мана «Каласы пад сярпом тваім»

Мэты і задачы: прааналізаваць вобразы Алеся Загорскага і Майкі Раўбіч, пазнаёміць з вобразнасцю, сімволікай рамана; развіваць уменне аналізаваць літаратурныя вобразы, адбіраць і сістэматызаваць матэрыял; садзейнічаць выхаванню гу маністычных ідэалаў, добрага эстэтычнага густу, актыўнай грамадзянскай пазіцыі

 

Ход урока:

І. Арганізацыйны момант.

   З прыемнасцю і радасцю вітаю ўсіх! Спадзяюся, наш урок будзе плённым, пройдзе ў атмасферы даверу і супрацоўніцтва. Хацелася б, каб ваша жыццё поўнілася сонечным святам надзеі на здзяйсненне планаў і творчых задум. Я пераканалася, што ў кожным з вас жыве талент, таму што вы ўсе здольныя, творчыя вучні. Жадаю вам добрага настрою, творчасці і ўзаемападтрымкі.

ІІ. Стварэнне эмацыянальнага настрою. Матывацыйны этап.

   Праслухаць песню на словы У.Караткевіча “Я сумую па Радзіме” у выкананні беларускіх бардаў.

• Якую паралель можна правесці паміж вершам У. Караткевіча і раманам “Каласы пад сярпом тваім? /тэма любові да радзімы/. Чым абумоўлена цікавасць Уладзіміра Караткевіча да падзей 1863 года? /Прадзед У.Караткевіча з боку маці – Тамаш Грыневіч – камандаваў атрадам паўстанцаў. Ён быў расстраляны па загадзе Мураўёва/.
• Прыгадайце, якія змены ў вызваленчым руху адбыліся на працягу 1850-1860-х гг., як гэтыя падзеі звязаны з метафарычным вобразам грушы? Зачытаць апісанне.

ІІІ. Паведамленне тэмы і мэт урока. Арганізацыйна-пошукавы этап.

Агучванне тэмы ўрока. З дапамогай вучняў вызначэнне мэт.

Н: на ўроку паспрабуем адказаць на пытанне: “Да чаго галоўны герой праяўляе пачуццё сардэчнай прыхільнасці, глыбокай прывязанасці?”/зварот да пытання ў канцы ўрока/.

ІУ. Праверка дамашняга задання /з адначасовай актуалізацыяй ведаў/.

    У адным са сваіх публічных выступенняў У. Караткевіч сказаў: “Чалавек не вінцік. Ён – цвік у рыштаванні, якое ўзводзіцца вакол будынка гістарычнага прагрэсу”.

• Ахарактарызуйце адносіны родзічаў Алеся да прыгонных? Што падразумяваецца пад выхаваннем князя? Што незвычайнага  “у выхаванні Алеся” кідаецца адразу ў вочы, як толькі ў першы дзень Алесь прыязджае дадому? /сцэна з хлебам/

У. Праца па тэме ўрока.

Н: Працуючы над вобразам Алеся Загорскага аўтар добра разумеў месца персанажа ў сістэме вобразаў твора. Таму стараўся даць сваю аўтарскую характарыстыку Алесю як пэўнаму сацыяльнаму тыпу, паказаўшы яго матэрыяльнае і сацыяльнае становішча. Паспрабуем і мы вызначыць асноўныя духоўныя якасці гэтага героя.

• Які ўрок Алесю даў Даніла Кагут у апошні вечар дзядзькавання? /2 раздз.,1кн./. Як і чаму змянілася светаадчуванне Вежы, Акіма Загорскага, пасля знаёмства з унукам? Як у творы вырашаецца праблема пераемнасці пакаленняў? Чаму пасля абраду пастрыжэння князь Юры прывёў свайго сына ў радавую мігільню Загорскіх? Якія думкі і пачуцці хацеў абудзіць бацька ў душы Алеся?

Н: Так, важным гарантам духоўнай моцы маладога чалавека У.Караткевіч лічыць спрыяльную сямейную атмасферу. Усё разам узятае сведчыць аб гераізме, мужнасці, ахвяравальнасці гэтага роду, лепшыя якасці якога павінен панесці далей Алесь Загорскі, каб потым перадаць наступнікам. Спацойна і нават з цікавасцю герой успрымае тое, як з яго, амужычанага паніча, пачынаюць рабіць  князя, далучаюць да еўрапейскай культуры, выхоўваюць свецкія манеры і этыкет. Гэта было нялёгка і патрабавала ад хлапчука фізічных і інтэлектуальных высілкаў, волі, здольнасці пераадольваць цяжкасці. Не апошнюю ролю тут адыгрывае пачуццё гонару і годнасці, абавязку і адказнасці.   Пацвердзіце, дзе і калі мы можам бачыць праявы характару Алеся.

Гонар – першая прамова Алеся на сходзе дваран,

Годнасць – калі Алесь становічцца князем, гэта было адразу пасля смерці бацькі, князя Юры, Алесь з павагай адносіцца да сваіх прыгонных, як да роўных.

 Абавязак – Алесь не кідае Гелену, актрысу тэатра, нават нагадвае ёй аб шлюбе, але Гелена, ведаючы, што Алесь не любіць яе, адмаўляе.

Адказнасць – за свой род, і народ - калі Алесь  разам з Майкай Раўбіч уцякаюць. Ён ведае, што зможа прымірыць два роды, але не ведае як./

Н: адказнасць яшчэ праяўляецца дакладна і тады, калі Алесь вучыцца, далучаецца да духоўных традыцый роду, магчымасць працаваць у архівах і бібліятэцы дзеда, займацца адукацыяй і самаадукацыяй прывялі Алеся да адчування “повязі яго, шчаслівага, з усім жывым”. Сам пра сябе гаворыць: “Я князь, але я і мужык. Магчыма,  мяне тым дзядзькаваннем няшчасным зрабілі. Але я таго няшчасця нікому не аддам.

•  Што вы ведаеце пра сяброў Алеся Загорскага

Н: Думку сябра падтрымлівае Кастусь Каліноўскі. Па перакананні юнакоў, нельга цярпець і моўчкі назіраць, што “песні нашы затаўклі ў гразь, талент распялі, гордасць аплявалі. Усё забралі: зямлю, ваду, неба, свабоду, гісторыю, сілу. Нельга больш цярпець, іначай страцім апошняе: душу сваю жывую”. Якасці характару  Алеся Загорскага /вучні запісваюць іх на лістках/.

У. Падагульненне. Кантрольна-ацэначны этап.

Як вы думаеце, словы эпіграфа даказваюць светапогляд галоўнага героя рамана? Да чаго галоўны герой праяўляе пачуццё сардэчнай прыхільнасці, глыбокай прывязанасці?

У.Караткевіч. “Каласы пад сярпом тваім” (тэставыя заданні)

1. Я быў малады і гарачы. Адзін дык адзін. І я вырашыў: паўстанне будзе жыць, пакуль буду жыць я. Павінна ж быць праўда: 1) Кастусь Каліноўскі; 2) Алесь Загорскі; 3) Война.

2.Я мужык. Я князь, але я і мужык: 1) Павел Кагут; 2) Яраслаў Раўбіч; 3) Алесь Загорскі.

3.Будзе сапраўдны князь – не сродак, не цацка чужой сілы. Віншую цябе, гаспадар Юры: 1) Хаданскі; 2) Яраслаў Раўбіч; 3) Мусатаў.

4 .Звычайна ў людзей так. Першае – гэта я, другое – сям’я, родны дом, трэцяе – родны горад. І толькі адзінкі любяць чалавецтва. Па-сапраўднаму, а не на словах: 1) Павел Кагут; 2) Кастусь Каліноўскі; 3) Яраслаў Раўбіч.

5. Яны не вінаватыя, ім цяжка араць зямлю – гэта зусім не тое, што ездзіць на кані. Я ніколі не буду такім, як Кроер: 1) Павел Кагут; 2) Алесь Загорскі; 3) Кастусь Каліноўскі.

6.Дзяржавы праходзяць, і царствы праходзяць, вечнае толькі каханне, і чалавек не можа памерці, не пакінуўшы следу на твары зямным: 1) Акім Загорскі; 2) Юры Загорскі; 3) Алесь Загорскі.

7 .Уся паэзія ад кахання: 1) Акім Загорскі; 2) Юры Загорскі; 3) Алесь Загорскі.

УІ. Рэфлекія

Паспрабуем скласці сінквейн , малюючы вобраз Алеся

Назоўнік                         Алесь

2 прыметнікі               мужны малады

3 дзеясловы           абараняе змагаецца  імкнецца

    сказ                 Жыве дзеля свайго народа

назоўнік                           Патрыёт

Прытча

Тры чалавекі вязуць цяжкае каменне.

• Што вы робіце? – пытаюцца ў іх.
• Валаку гэтае праклятае каменне, - злосна выказаўся першы.
• На хлеб зарабляю, - стомлена прамовіў другі.
• А я хачу пабудаваць храм, - так адказаў трэці, і твар яго зрабіўся прасветленым.

   Чым быў для вас гэты ўрок: цяжкай працай, працай дзеля адзнакі ці будаваннем храма?

УІІІ. Каменціраванае выстаўленне адзнак. Заданне на дом.  Скласці план-характарыстыку Майкі Раўбіч. Адказаць на пытанні падручніка.

 

разгарнуць » / « згарнуць

Тэма: Сiнтаксiчныя прыметы аднасастаўных сказаў, няпоўных сказаў (11 клас)

Мэта: удакладніць і пашырыць веды пра сінтаксічныя прыметы аднасастаўных сказаў, няпоўных сказаў, функцыі парадку слоў у сказе, сувязь дзейніка і выказніка ў сказе.

Задачы:

vфарміраваць уменні вызначаць сінтаксічныя прыметы і асаблівасці будовы аднасастаўных сказаў, няпоўных сказаў, адрозніваць віды аднасастаўных сказаў;

vудасканальваць навык сінтаксічнага разбору аднасастаўных сказаў, няпоўных сказаў;

vвыхоўваць пачуццё любові да прыроды.

Абсталяванне: падручнік, кластар па тэме, карткі.

Ход урока

І. Арганізацыйны момант

ІІ. Праверка дамашняга задання

1. Адказы настаўніка на пытанні, якія ўзніклі падчас выканання дамашняга задання.

2. Зачытванне работ асобных вучняў.

3. Індывідуальныя карткі па тэме. (Дадатак 1.)

Заданне 1. У сказах простыя дзеяслоўныя выказнікі замяніце састаўнымі дзеяслоўнымі.

1. На дварэ браўся прыцемак.

2. На спадзе дня надвор’е мянялася.

3. Жыта сеялі да паўдня.

4. Рыбак выцягнуў вуду з вады.

5. Вецер патроху цішэў.

Заданне 2. Спішыце сказы. Падкрэсліце састаўны іменны выказнік. Вызначце, якой часцінай мовы і ў якой форме ён выражаны.

1. Дарога была шырокая і роўная.

2. Ноч стала светлая, сухая і ветраная.

3. Вясна сёлета не позняя.

4. Быў сакавік месяц.

5. Ты, ранак, будзь за сведку.

6. У лесе было ціха.

7. Далягляд жаўцее пожняй.

Заданне 3. Спішыце сказы. Пастаўце, дзе трэба, працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам.

1. Поле шырокае, урадлівае.

2. Плошча поля трыста дваццаць пяць гектараў.

3. Прырода любая мая! Я твой заступнік, абаронца.

4. Бульба свая, з агарода.

5. Пушчы звонкія, пералогі гэта наша радзіма, наш дом.

6. Воўк не пастух, а свіння не агародніца.

7. Старанна працаваць краіну мацаваць.

ІІІ. Пастаноўка мэт і задач урока

ІV. Тлумачэнне новага матэрыялу

1. Праца з падручнікам. Чытанне правіла на стар. 87 – 91.

2. Запаўненне кластара па тэме “Аднасастаўныя сказы”. (Дадатак 2.)

Заданне. Стар. 89 – 90. Прачытайце. Выпішыце прыклады   аднасастаўных сказаў на розныя спосабы выражэння галоўнага члена. Пры неабходнасці запішыце ўласныя прыклады.

1. Як дбаеш, то й павагу маеш (прыказка). 2. На вуліцы стаяў гоман. 3. Люблю свой край, зялёны і спакойны (Г. Бураўкін). 4. Верасень. Дажджы. Сонца грэе слаба (І. Шамякін). 5. Дзень пачынаю думкаю пра цябе. 6. Да   чаго не дойдзеш, тое ў кніжцы знойдзеш (прыказка). 7. Каціўся верасамі вясельны каравай: – Ой, дзеўка, абрусамі застолле накрывай! 8. Не сядзіцца ў хаце хлопчыку малому. 9. Жыві і цэльнасці шукай, аб шыраце духоўнай дбай. 10. Кідаю самыя неадкладныя справы і нібы без дай прычыны еду ў свой любы палескі край. 11. З набліжэннем вечара мароз узмацніўся. У такі час імкнёмся хутчэй дахаты, бо там утульна і цёпла. 12. І гэтай песні нельга стрымаць. 13. Звечара зорна, месячна. 14. Кранеш адно – усплывае другое.

V. Замацаванне новага матэрыялу

Заданне 1. Запішыце аднасастаўныя сказы. Падкрэсліце граматычную аснову. Вызначце тып аднасастаўнага сказа.

1. У гэты вечар сцямнела раней, чым звычайна.

2. Хмары нізкія, шэрыя.

3. Па расе, ад сонца яркай, напрацаваўшыся, вяртаюцца дамоў.

4. Шлю падзяку вёскам і сябрам, жытнім копам на шырокім полі.

5. Дайце разгону, прастору дрэмлючым песням і сілам!

6. Быў ціхі сонечны дзянёк.

7. Імшыстыя, сухадольныя саснякі.

8. Не злічыш дароў тваіх, верасень, сёлета!

9. Зноў хочацца зірнуць на крынічку, з прыемнасцю зачэрпнуць кубкам вады.

10. Надвор’е на возеры няўстойлівае.

Фізкультхвілінка

Настаўнік чытае сказы. Калі сказ поўны, вучні падымаюць правую руку; калі няпоўны – левую.

1. Голасам моцы, ціха і важна гром пракаціўся ўгары.

2. Пад поўнач захаладала.

3. У небе вясёлкавыя па краях рэдкія хмаркі.

4. Над ракой зялёны дуб.

5. Каля школы – прасторная хата з бурштыновых бярвенняў.

6. Лёгка нам ісці і мінаць пні, кусты ды палянкі.

7. У паветры ціхая восеньская задума.

Заданне 2. Устанавіце адпаведнасць паміж аднасастаўнымі сказамі і іх тыпамі. Адказ запішыце.

Варыянт І

А. Пад вечар пацягнула халадком.         1. Пэўна-асабовы сказ.

Б. Вось і бярозы, шлях.                         2. Няпэўна-асабовы сказ.

В. Звезлі з поля залатое жыта.             3. Абагульнена-асабовы сказ.

Г. Гляджу на зялёную сопку.                 4. Безасабовы сказ.

Д. У лес дроў не возяць.                       5. Назыўны сказ.

Варыянт ІІ

А. Ноччу збіраліся каля вогнішча.               1. Пэўна-асабовы сказ.

Б. Над лесам пачынала днець.                     2. Няпэўна-асабовы сказ.

В. Васілёк на кашулі бацькавай помню.     3. Абагульнена-асабовы сказ.

Г. Туманнае ранне. Узлессе.                         4. Безасабовы сказ.

Д. Пі пах лугоў, красой гаёў любуйся!       5. Назыўны сказ.

Заданне 3. Самастойная работа. Запішыце верш. Устаўце прапушчаныя літары. Зрабіце сінтаксічны разбор сказаў:

Сц..жынка лугавая. Лес і поле.

Празрыстас..ь Сожа. Хваля на пяск.. .

І халадок сыпучы пад ступою.

Сле.. пад вадой. Маля..ка ў тым сля..ку.

Малая ры..ка.

Вось яна ў далонях

З вадою, не сагр..таю яшчэ.

                                       А. Пысін

VI. Рэфлексія

Складанне сінквейна на тэму “Аднасастаўныя сказы”.

Напрыклад:

Сказы

Яркія, выразныя

Вызначаць, ужываць, складаць

Люблю сваю любую мову!

Навука

VII. Дамашняе заданне

§…, стар. 87 – 91, практыкаванне …, стар. 91.

Прачытайце. Растлумачце пастаноўку знакаў прыпынку. Выпішыце няпоўныя сказы. Якія члены сказа ў іх прапушчаны?

1. Яшчэ ляжаў снег – і дні былі пахмурныя. 2. Вакол хаты – прыгожая агароджа, пад акном – града кветак. 3. Блізка зарыпеў снег - на вузкай сцежцы Андрэй заўважыў ͨ   аленя. 4. Спрэчка не была скончана – гэта разумеў кожны. 5. Гусь уранніᴹ выйшла з хаты, важна тупае ͨ   лужком. А за ёю – гусяняты, дзе падскокам, дзе трушком. 6. Пасееш учынак – пажнеш прывычку (прыказка). 7. Спелі ᶲ ягады. За суніцамі – чарніцы.

VIII.   Падвядзенне вынікаў, выстаўленне адзнак

 

 

Дадатак 1.

Заданне 1. У сказах   простыя дзеяслоўныя выказнікі   замяніце састаўнымі дзеяслоўнымі. 1. На дварэ   браўся прыцемак. 2. На   спадзе дня надвор’е мянялася. 3. Жыта сеялі   да паўдня. 4. Рыбак   выцягнуў вуду з   вады. 5. Вецер   патроху цішэў.

 

Заданне 2. Спішыце сказы.   Падкрэсліце састаўны іменны   выказнік. Вызначце, якой   часцінай мовы і   ў якой форме   ён выражаны. 1. Дарога была   шырокая і роўная. 2. Ноч стала   светлая, сухая і   ветраная. 3. Вясна сёлета   не позняя. 4. Быў   сакавік месяц. 5. Ты,   ранак, будзь за   сведку. 6. У   лесе было ціха. 7. Далягляд   жаўцее пожняй.

 

Заданне 3. Спішыце сказы.   Пастаўце, дзе трэба,   працяжнік паміж дзейнікам   і выказнікам. 1. Поле   шырокае, урадлівае. 2. Плошча   поля трыста дваццаць   пяць гектараў. 3. Прырода любая   мая! Я твой   заступнік, абаронца. 4. Бульба   свая, з агарода. 5. Пушчы   звонкія, пералогі гэта   наша радзіма, наш   дом. 6. Воўк   не пастух, а   свіння не агародніца. 7. Старанна   працаваць краіну мацаваць.

                                                  

      

 

Заданне 1. Запішыце аднасастаўныя сказы. Падкрэсліце граматычную аснову. Вызначце тып аднасастаўнага сказа.

1. У гэты вечар сцямнела раней, чым звычайна.

2. Хмары нізкія, шэрыя.

3. Па расе, ад сонца яркай, напрацаваўшыся, вяртаюцца дамоў.

4. Шлю падзяку вёскам і сябрам, жытнім копам на шырокім полі.

5. Дайце разгону, прастору дрэмлючым песням і сілам!

6. Быў ціхі сонечны дзянёк.

7. Імшыстыя, сухадольныя саснякі.

8. Не злічыш дароў тваіх, верасень, сёлета!

9. Зноў хочацца зірнуць на крынічку, з прыемнасцю зачэрпнуць кубкам вады.

10. Надвор’е на возеры няўстойлівае.

Заданне 2. Устанавіце адпаведнасць паміж аднасастаўнымі сказамі і іх тыпамі. Адказ запішыце.

Варыянт І

А. Пад вечар пацягнула халадком.         1. Пэўна-асабовы сказ.

Б. Вось і бярозы, шлях.                         2. Няпэўна-асабовы сказ.

В. Звезлі з поля залатое жыта.             3. Абагульнена-асабовы сказ.

Г. Гляджу на зялёную сопку.                 4. Безасабовы сказ.

Д. У лес дроў не возяць.                      5. Назыўны сказ.

Варыянт ІІ

А. Ноччу збіраліся каля вогнішча.               1. Пэўна-асабовы сказ.

Б. Над лесам пачынала днець.                     2. Няпэўна-асабовы сказ.

В. Васілёк на кашулі бацькавай помню.     3. Абагульнена-асабовы сказ.

Г. Туманнае ранне. Узлессе.                           4. Безасабовы сказ.

Д. Пі пах лугоў, красой гаёў любуйся!       5. Назыўны сказ.

Заданне 3. Самастойная работа. Запішыце верш. Устаўце прапушчаныя літары. Зрабіце сінтаксічны разбор сказаў:

Сц..жынка лугавая. Лес і поле.

Празрыстас..ь Сожа. Хваля на пяск.. .

І халадок сыпучы пад ступою.

Сле.. пад вадой. Маля..ка ў тым сля..ку.

Малая ры..ка.

Вось яна ў далонях

З вадою, не сагр..таю яшчэ.

                                       А. Пысін

 

разгарнуць » / « згарнуць