Тэма: Дзеепрыслоўе як асобая нязменная форма дзеяслова (падагульненне).
Мэта: паглыбіць і сістэматызаваць веды вучняў па асноўных пытаннях тэмы; удасканальваць уменні адрозніваць дзеепрыслоўі, выяўляць іх сэнсава-стылістычную ролю ў тэкстах, даваць марфалагічную характарыстыку; развіваць маўленне вучняў; выхоўваць пачуццё павагі да навакольнага свету, роднага слова.
Тып урока: падагульненне і сістэматызацыя ведаў па тэме “Дзеепрыслоўе”; тэхналогія развіццёвай кааперацыі (праца ў группах – па два, па чатыры чалавекі), рознаўзроўневыя заданні.
ХОД УРОКА:
І Арганізацыйны момант
Настаўнік паведамляе тэму і мэты ўрока.
ІІ Праца па тэме ўрока
- Арыенціровачна-матывацыйны этап.
Настаўнік: Сёння на ўроку мы падвядзём вынікі нашай працы па тэме “Дзеепрыслоўе”, паўторым асноўныя звесткі па тэме. Працаваць будзем па парах, групамі па чацвёра, індывідуальна. Многія з вас атрымаюць па дзве адзнакі: адну – за працу на занятках, другую – за самастойную працу напрыканцы іх. Заняткі можна ўмоўна падзяліць на дзве часткі: тэарэтычную і практычную.
Тэарэтычны блок заняткаў (сістэматызацыя ведаў па тэме “Дзеепрыслоўе”).
Вучням прапануецца ўспомніць тэарэтычны матэрыял, які вывучаўся на папярэдніх уроках. Дамашняе заданне мела дыферэнцыраваны характар:
1-ая група – вучні рыхтавалі міні-паведамленні на наступныя тэмы: “Дзеепрыслоўе як дзеяслоўная форма. Ужыванне дзеепрыслоўяў”, “Дзеепрыслоўны зварот і знакі прыпынку пры ім”, “Утварэнне дзеепрыслоўяў незакончанага і закончанага трывання”;
2-ая група – вучні падбіралі прыклады да тэмы “Дзеепрыслоўны зварот і знакі прыпынку пры ім”, тлумачылі правапіс не з дзеепрыслоўямі;
3-ая група – вучні падбіралі прыклады (па 4 словы) да тэмы “Утварэнне дзеепрыслоўяў незакончанага і закончанага трывання”.
- Практычны блок заняткаў (аперацыйна-выканаўчы этап).
Заданне 1. Запішыце сказы, вызначце дзеепрыслоўныя звароты, назавіце дзеясловы, да якіх яны адносяцца, вызначце трыванне дзеепрыслоўяў і дзеясловаў (вучні працуюць у групах).
1 варыянт
Нерухома стаяў густы, амярцвелы лес, шчыльна прытуліўшы верхавіны да верхавін, пераплёўшы галіны, акрыўшыся белымі шатамі крохкай, шапаткой шэрані (Я.Колас).
2 варыянт
Назбіраўшы яшчэ сушняку, Міколка з дзедам расклалі невялікі агонь, і ён весела патрэскваў, асвятляючы бліжэйшыя дрэвы і згушчаючы цені за ім (М.Лынькоў).
Адкажыце на пытанні:
1) Што называецца дзеепрыслоўным зваротам?
2) Як выдзяляюцца дзеепрыслоўі і дзеепрыслоўныя звароты на пісьме і ў вусным маўленні?
Заданне 2.(выконваецца ў парах).
1 варыянт
Утварыце ад дадзеных дзеясловаў дзеепрыслоўі незакончанага трывання: уставаць, ісці, слухаць, маляваць, адказваць, працаваць.
2 варыянт
Утварыце ад дадзеных дзеясловаў дзеепрыслоўі закончанага трывання: памыцца, заслаць, заўважыць, паснедаць, зрабіць, ператварыць.
Адкажыце на пытанні:
1 варыянт:
Што абазначаюць дзеепрыслоўі незакончанага трывання? Як утвараюцца дзеепрыслоўі незакончанага трывання?
2 варыянт:
Што абазначаюць дзеепрыслоўі закончанага трывання? Як утвараюцца дзеепрыслоўі закончанага трывання?
Першая частка задання выконваецца самастойна, тэарэтычныя пытанні абмяркоўваюцца ў парах; кантроль – узаемаправерка, ключ – на дошцы, адзнака (у балах) выстаўляецца ў лісток кантролю. Выкліканыя вучні адказваюць на тэарэтычныя пытанні пасля выканання наступнага задання.
Заданне 3. (выконваецца па варыянтах, праца ў групах – па чатыры чалавекі).
1 варыянт
Растлумачыць значэнне наступных фразеалагізмаў: не спускаючы вачэй, ламаючы галаву, як вады ў рот набраўшы, не пакладаючы рук.
Складзіце з імі сказы; падкрэсліце дзеепрыслоўныя звароты, выражаныя фразеалагізмамі, вызначце суфіксы, трыванне дзеепрыслоўяў, растлумачце правапіс не з дзеепрыслоўямі.
2 варыянт
Раскрываючы дужкі, утварыце словазлучэнні і выканайце іх разбор.
Уцякаючы ад (пагоня), спыніўшы (коні), падзяліўшыся з (дзеці), расказваючы пра (бяда), плывучы па (рака), прытаіўшыся на (узгорак), развітаўшыся з (дзядуля), убачыўшы (ласі).
У якой форме ўжыты залежныя словы?
3 варыянт
Выпісаць з тэксту В.Волскага падкрэсленыя сказы, абазначыць дзеепрыслоўныя звароты, азначаемыя словы, выдзеліць суфіксы дзеепрыслоўяў, у дужках запісаць дзеяслоў, ад якога ўтворана дзеепрыслоўе.
Адштурхоўваючыся, як вёсламі, сваімі вялікімі заднімі лапамі, бабёр хутка і бясшумна плыве па рацэ.
Вось, затрымліваючы паступова ход, ён падплывае да берага. Спыняецца на хвіліну, падняўшы галаву з вады, і, лёгка павярнуўшыся, аглядаецца ва ўсе бакі і прыслухоўваецца. Пераканаўшыся ў цішыні і бяспецы, бабёр не спяшаючыся, асцярожна вылазіць з вады на бераг. Павольна і назграбна, цяжка перавальваючыся, на кожным кроку, пасоўваецца бабёр па зямлі. Вось ён набліжаецца да маладой асіны. Сеўшы на заднія лапы, выгнуўшы спіну і абапіраючыся на хвост, бабёр лёгка перагрызае асінавую галіну. Потым, узяўшы яе папярэднімі лапамі, хутка аб’ядае кару.
Заданне выконваецца і абмяркоўваецца ў групах, затым выбіраецца адзін прадстаўнік ад кожнай групы і выконвае заданне каля дошкі, тлумачыць яго перад класам. За гэта атрымлівае адзнаку. У той час, калі вучні працуюць каля дошкі, класу прапануецца наступнае заданне.
Заданне 4. Выпраўце памылкі ў запісаных на дошцы сказах, запішыце сказы без памылак, растлумачце знакі прыпынку.
- Даведаўшыся пра сустрэчу, нас ахапіла трывога.
- Убачыўшы Віктара, Маю быццам хто падмяніў.
- П’ючы чай, іх гутарка пераходзіла з тэмы на тэму.
- Настаўніца ўваходзіць у клас, пачаўшы заняткі.
- Праязджаючы па вуліцы, яго позір шукаў некага сярод людзей.
Кантроль – самаацэнка.
Заданне 5. Выканайце марфалагічны разбор дзеепрыслоўяў з тэксту В.Вольскага.
1 варыянт – узяўшы;
2 варыянт – затрымліваючы.
ІІІ Рэфлексійна-ацэначны этап
Настаўнік гаворыць пра сэнсава-стылістычную ролю дзеепрыслоўя ў мове: з яго дапамогай можна дэталізаваць апісанне працэсу, раскрываючы характар узаемадачыненняў паміж асноўным і дадатковым дзеяннем, дзеепрыслоўі ўзбагачаюць дзеяслоў і дапаўняюць яго сэнсава.
Пытанні да вучняў:
ü Што даведаліся новага?
ü Чаму навучыліся?
ü Якое заданне найбольш спадабалася? Чаму?
ü Што было для вас лёгкім? Што здалося цяжкім?
ü Падлічыце колькасць атрыманых вамі балаў і ацаніце сваю працу на ўроку.
Дамашняе заданне (рознаўзроўневыя заданні):
1-ы ўзровень (1-2 балаў):
Запішыце сказы, падкрэсліце дзеепрыслоўі.
Лянок кланяўся сваёй гаспадыні, пашумліваючы галоўкамі. Непрыкметна дакрануўшыся да вільготных вачэй, Вера пачынае гаварыць спяшаючыся, гучна. Над палямі свяціў поўны месяц, заліваючы жніўныя прасторы срабрыста-блакітным туманам. Гэта вецер там сваволіць, ліст страсаючы з галін. Палымнеюць вогнішчы ў бары, азараючы ціхія паляны.
2-і ўзровень (3-4 балы):
Знайсці ў сказах дзеепрыслоўі і размеркаваць іх па групах у адпаведнасці з відамі трывання:
- Пакінуўшы нізіну, ласіха доўга пятляла па яловым лесе.
- Даючы волю языку, ён ніколі не даваў волі рукам.
- Нізкія цёмныя хмары завалаклі ўсё неба, не пакінуўшы ніводнай прасветлінкі.
- Чапляючыся крыллем за нізкія хмары, ляцелі ў вырай журавы.
- Махнуўшы на ўсё рукой, я паплёўся дадому.
- Не знаходзячы сабе месца, я падаўся на сялянскую вуліцу.
3-і ўзровень (5-6 балаў):
Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары. Ад дзеясловаў, запісаных у дужках, утварыце дзеепрыслоўі.
Сонца, (схіліцца) на вечар, заліло захад і зазірнула ў …окны в…сковай хаты.
Амялушкі в…лікай чарадой абселі рабіну. Вераб…і пырхнулі з плота і селі ля парога, (спадзявацца) на пачастунак. Канаплянка, нібы (адгадаць) іх жада…е, шпарка прал…цела і села пад страхою, каб бачыць, чым пачастуюць вераб…ёў. Сініцы і гілі с…дзелі на яблыні н…рухома, (натапырыць) пер…е, якое блішчэла ад сонца.
Паводле Я.Крамко
4-ы ўзровень (7-8 балаў):
Перабудуйце сказы, замяняючы выдзеленую частку дзеепрыслоўным зваротам. Расстаўце знакі прыпынку.
- Ліпа, што навісла над парканам, сарамліва, але дарэмна старалася прыхаваць у сваіх зялёных шатах лісце, якое багата ўжо кранула фарба восені.
- Густая вярба, што нізка апусціла долу свае тонкія галіны, стаяла на самым кургане.
- “Пабеда” выкацілася на гравіўку і хутка схавалася за лапінай бярэзніку.
- Ракета ўзвілася ў вышыню і асвяціла наваколле.
5-ы ўзровень (9-10 балаў):
Перакладзіце на беларускую мову дзеепрыслоўі: получив, прочитав, не пропуская, вникая, продумывая, перелистывая. Складзіце і запішыце памятку “Як трэба чытаць кнігу”, выкарыстайце перакладзеныя дзеепрыслоўі.
разгарнуць » / « згарнуць