Расшыфруйце беларускую прыказку
(з дапамогай лікаў зашыфравана прыказка пра гасціннасць. Лікі адпавядаюць парадкаваму нумару літар у беларускім алфавіце, г. зн. кожны лік – гэта пэўная літара. ДЖ, ДЗ асобнымі літарамі не лічацца!)
Адказ: Госць на парог – гаспадыня за пірог.
Расшыфруйце беларускую прыказку
(з дапамогай лікаў зашыфравана прыказка пра смеласць. Лікі адпавядаюць парадкаваму нумару літар у беларускім алфавіце, г. зн. кожны лік – гэта пэўная літара. ДЖ, ДЗ асобнымі літарамі не лічацца!)
Адказ: У родным краі, як у раі.
Расшыфруйце беларускую прыказку
(з дапамогай лікаў зашыфравана прыказка аб праўдзе. Лікі адпавядаюць парадкаваму нумару літар у беларускім алфавіце, г. зн. кожны лік – гэта пэўная літара. ДЖ, ДЗ асобнымі літарамі не лічацца!)
Адказ: На праўдзе свет стаіць.
Расшыфруйце беларускую прыказку
(з дапамогай лікаў зашыфравана прыказка пра здароўе. Лікі адпавядаюць парадкаваму нумару літар у беларускім алфавіце, г. зн. кожны лік – гэта пэўная літара. ДЖ, ДЗ асобнымі літарамі не лічацца!)
Адказ: Абы здароўе, а работа будзе.
Расшыфруйце беларускую прыказку
(з дапамогай лікаў зашыфравана прыказка пра дружбу. Лікі адпавядаюць парадкаваму нумару літар у беларускім алфавіце, г. зн. кожны лік – гэта пэўная літара. ДЖ, ДЗ асобнымі літарамі не лічацца!)
Адказ: Чалавек без друга, што яда без солі.
Міні- віктарына па змесце казкі “Музыкі”
1.Колькі галоўных герояў у казцы? (Чатыры)
2. Хто былі гэтыя жывёлы? (Асёл, сабака, кот, певень)
3. Хто з герояў прапанаваў стаць музыкамі? (Асёл)
4. Каму належаць словы: “Я заўсёды на сметніку сплю і сёння там лягу”. (Асёл)
5. Хто з жывёл лёг каля дзвярэй?(Сабака)
6. Дзе заняў сваё месца кот?(На прыпечку)
7. Дзе вырашыў уладкавацца певень? ( Пад страхой)
8. Ці ўдалося нашым героям выгнаць бандытаў з хаты? (Так)
9. Хто прыдумаў гэту казку? (Народ)
10. Да якога віду казак яна адносіцца? (Казкі пра жывёл)
Загадкі
Стукаае грукае, а нідзе не відаць. (Гром)
І тонкі, і доўгі, а з травы не відаць. (Дождж)
Прыйшла чорна маці. Усіх паклала спаці. (Ноч)
Сіняя пасцілка ўвесь свет накрыла. (Неба)
Глянеш-заплачаш, а ўсе яму рады. (Сонца)
Ляцеў птах, на ваду- бах. Вады не скаыхнуў, на дно патануў. (Снег)
Гульня “Пакажы тое, аб чым гаворыцца”
Вучні паўтараюць скарагаворкі і імітуюць рухі.
1.Тры сяброўкі, тры вавёркі ўтраіх вілі вяроўкі.
(Трыма пальцамі абедзвюх рук дзеці імітуюць скручванне вяроўкі.)
2.Барабаншчык Баран барабаніў у барабан.
(Вучні стукаюць кончыкамі пальцаў па парце.)
3. Ішлі мышы з кірмашу, выйшлі на шашу.
(Імітацыя хады мышак рухамі пальцаў па парце.)
4. Цырульнік Ціхан: “ Ці ў цырульні ціха?”
(Вучні “стрычуць” указальнымі пальцамі і вялікімі пальцамі абедзвюх рук.)
Літаратурны твор – складанае і непадзельнае мастацкае адзінства(1-ы тэматычны кантроль)
1. З якімі творамі гэтых пісьменнікаў вы пазнаёміліся? Напішыце іх назвы:
Якуб Колас___________________________;
Міхась Лынькоў ______________________;
Рыгор Барадулін ______________________;
Сяргей Грахоўскі _____________________ .
2. Прачытайце апісанне і адкажыце, з якога твора гэты герой? Напішыце назву твора і прозвішча аўтара:
… Стаялі хлопцы і маўчалі,
На Яську зрэдку паглядалі;
А сам дарэктар, з вузел ростам,
Ў сваім уборы бедным, простым,
У зрэбных портках і кашулі,
Стаяў, як бы яго прыгнулі, -
Такім мізэрным і маўклівым,
У халаце суконным, сівым.
3. Што такое сюжэт твора? Пералічыце асноўныя этапы ў развіцці сюжэта.
4. Паспрабуйце вызначыць развіццё сюжэта ў апавяданні Міхася Лынькова “Васількі”.
5. Вызначце тэму ў творах Якуба Коласа “Дарэктар” (раздзел з паэмы “Новая зямля”) і Алеся Гаруна “Датрымаў характар”. Якая асноўная думка гэтых твораў? Што яна дае чытачу?
Літаратурны твор – складанае і непадзельнае мастацкае адзінства (2-і тэматычны кантроль)
1. Якія творы, прысвечаныя самым родным людзям – маці, бацьку, напісалі Рыгор Барадулін, Сяргей Грахоўскі, Васіль Зуёнак?
2. Якія сродкі мастацкай выразнасці дапамагаюць перадаць перажыванні паэта ў вершы Сяргея Грахоўскага “Мама”?
3. Што такое літаратурны герой? Якія літаратурныя героі вам запомніліся? Назавіце аўтара і твор.
4. Для чаго аўтар раскрывае характар літаратурнага героя? Пазнайце героя па партрэце. Назавіце аўтара і твор:
“…Адразу выдзеліўся сярод янкавінскіх падлеткаў. Ужо нават тады, калі выходзіў з таксі, шпацыраваў з маці ды сястрою па вёсцы альбо калі ішоў першы раз у школу. На дварэ шчадрыўся яшчэ пышным цяплом верасень, мы, янкавінскія дзеці, былі яшчэ ў касцюмчыках, ён апрануў ужо руды плашчык, начапіў на шыю шалік адпаведнага колеру. На галаву – карычневую кепачку з чорным гузікам паверсе, нёс у руцэ не ранец, як насілі мы, а пакоўны чорны скураны партфель з металічнаю акоўкаю на рагах. І яшчэ… быў у акулярах, надзвычай белы…”
5.Якую выхаваўчую ролю адыгрываюць літаратурныя творы?
2. Складзіце кадраплан літаратурнайлегенды Максіма Танка “Ля вогнішч начлежных”. У працэсе работы над кадрапланам выкарыстайце наступную табліцу:
|
Сцэна і яе загаловак
|
Персанажы і адносіны паміж імі
|
Дзеянні, рухі, персанажаў
|
Пейзажны фон
|
Музычнае афармленне ці цытаты з тэксту
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4.Характарыстыка вобразаў галоўных персанажаў легенды.
(Прыкладная схема адказу)
добрая спагадлівая вольналюбівая верная смелая
Вобраз Галіны
1. Якой вы ўяўляеце Галіну?
2. Знайдзіце і зачытайце ўрыўкі, у якіх аўтар апісвае Галіну, яе знешнасць, паводзіны.
3. Выберыце тыя рысы характару, якія найлепш характарызуюць Галіну: добрая , спагадлівая, жорсткая, сквапная, нерашучая, верная, бессардэчная, вольналюбівая, смелая.
4. Дайце тлумачэнне той ці іншай рысе характару. Падмацуйце свае разважанні прыкладамі з тэксту.
5. Напішыце міні-сачыненне на тэму “Нябачная папараць - кветка”(індывідуальна).
Вобраз Васілька
1. Якім вы ўяўляеце Васілька?
2. Знайдзіце і зачытайце ўрывак, у якіх аўтар дае характарыстыку Васільку.
3. Выберыце словы, якія найлепш характарызуюць Васілька: таленавіты, нясціпны, сквапны, шчодры, злы, адданы, жорсткі, верны, адважны, нясмелы.
4. Дайце тлумачэнне той ці іншай рысе характару, падмацуйце свае разважанні прыкладамі з тэксту.
5. Напішыце міні-сачыненне на тэму “За што мне спадабаўся Васілёк?”(індывідуальна).
Вобраз Барыны
1. Якім вы ўяўляеце Барыну?
2. Знайдзіце і зачытайце ўрыўкі, у якіх аўтар апісвае Барыну, яго паводзіны.
3. Выберыце тыя рысы характару, якія найлепш характарызуюць Барыну: добры, спагадлівы, ганарлівы, сквапны, жорсткі, злы, чулы, высакародны, баязлівы, уладарны.
4. Дайце тлумачэнне той ці іншай рысе характару, падмацуйце свае разважанні прыкладамі з тэксту.
5. Напішыце міні-сачыненне на тэму “ Магнат ненавісны Барына”.
Якуб Колас. “Крыніца”
1. З якога твора гэта апісанне?
“…Яе вада-найчысцейшыя слёзы веснавых хмарак, што ад узнікнення свету ходзяць над зямлёю такімі прыгожамі чародкамі. Яе беражкі-аксамітныя межы, з-пад гэтых аксамітаў ззяе золата жоўтых пяскоў…”
2.Складзіце сінквейны “Дачушка-крынічка” і “Маці-рака”.
Алгарытм напісання сінквейнаў
Назва
Два азначэнні
Тры дзеясловы
Сказ з чатырох слоў
Сінонім (ці асноўная думка тэксту) назвы
3. Падрыхтуйце фотакалаж ці калаж з малюнкаў і рэпрадукцый да казкі Якуба Коласа “Крыніца”.
4. Характарыстыка крынічкі. Адказ на пытанне: крынічка легкадумная, несур’ёзная ці проста нерашучая, няўпэўненая і слабая?
Схема разважання
Тэзіс
(адказ на прапанаванае пытанне)
Доказы Вывад, заключэнне
(прыклады з тэксту, аргументы, абгрунтаванні)
5. Падабраць 5-8 прыказак, якія б раскрывалі галоўную думку казкі “Крыніца”. (Дурная птушка свайго гнязда не шануе. На чужыне і камар загіне. Не той перамагае, хто ў бядзе са сваёй зямелькі ўцякае. У сваім краі, як у раі. Хто роднага краю цураецца, той і маткі сваёй адцураецца. Далёкая старонка без ветру сушыць).
Уладзімір Караткевіч. “Нямоглы бацька”
1. З якога твора ўзяты гэты ўрывак? Назавіце аўтара.
“…Страшэнна цяжка, у голадзе і холадзе, жылі тыя дзікія людзі.Частыя былі неўраджаі, таму запасаў аніякіх не было і быць не магло. А ўродзіць некалькі гадоў запар - з’явяцца ворагі…”
2. Намалюйце словамі вобраз аднаго з герояў казкі Уладзіміра Караткевіча “Нямоглы бацька”.
- Уявіце сабе знешні выгляд героя, яго паводзіны, адносіны да іншых герояў.
- Уважліва перачытайце ўрыўкі з казкі, знайдзіце словы і выразы, якія вам дапамагаюць “намаляваць” вобраз героя.
3. Калектыўнае запаўненне табліцы
|
|
дзіцём
|
дарослым
|
старым
|
|
Чаму я хачу быць
|
|
|
|
|
Чаму я не хачу быць
|
|
|
|
- Хто з герояў твора “Нямоглы бацька” сімвалізуе дабро, а хто-зло.
-100 +100
5. Характарыстыка герояў. Ахарактарызаваць герояў па наступнай схеме.
1.Падабраць чатыры прыметнікі (які ён?).
2.Падабраць чатыры назоўнікі (хто ён?).
3.Падабраць чатыры дзеясловы (што ён рабіў)?
4.Скласці сказ пра гэтага героя з чатырох слоў.
5.Асацыяцыя (з кім або з чым вы маглі б яго параўнаць?)
Георгій Марчук. “Чужое багацце”
- Літаратурная віктарына.
- Як звалі самага галоўнага балотнага чорта? (Кадук)
- Хто з герояў апранаўся, як Кадук? (Пан Майданскі)
- Як звалі прыслужнікаў пана Майданскага? (Пачварнік і Русалка)
- Што і навошта кожную вясну сеяла Ганначка каля хаты? (Лён, жыта і каноплі, каб нячысцікі не падыходзілі да хаты)
- Што хацеў зрабіць Пачварнік у калодзежы Ганначкі? (Патаемны склад зброі)
- Пра што марыла Русалка? (Трапіць на баль да Кадука, зрабіцца яго жонкай і вандраваць па свеце)
- Хто быў першым ворагам Кадука і чаму? (Бусел, бо ён прынясе смерць Кадуку)
- Дзе знаходзілася смерць Кадука? (У жабе, што харчавалася смалой і выдыхала атручанае паветра)
- Што стала з Ганначкай, калі яна паглядзела на жабу? (Аслепла на 13 дзён і начэй)
- Чаму Іванка не мог вярнуцца да Ганначкі? (Яго кантузіла на вайне, ён страціў памяць)
- Хто дапамог Іванку вярнуцца да Ганначкі, падказаў яму дарогу? (Бусел)
- Калі павінна была вярнуцца памяць да Іванкі? ( Калі ачысціць 40 калодзежаў і дзяўчына напоіць яго жывой вадой з 40-га калодзежа)
- Хто і чым мог забіць Бусла? (Добры, шчыры чалавек залатой куляй)
- Навошта Ганначка пайшла да Кадука? (За жывой вадой)
- Хто выратаваў Ганначку ад Кадука? (Іванка)
- Як загінуў Кадук? (Іванка крэменем выгнаў жабу з калодзежа, а Бусел яе праглынуў)
- Якая незвычайная маёмасць была ў Ганначкі? (Калодзеж з чароўнай вадой)
Георгій Марчук. “Чужое багацце”
2. Пазнай героя па апісанні.
- “Носіць чырвоны плашч, чорны шыракаполы капялюш і ніколі не здымае боты на высокіх абцасах”. (Пан Майданскі)
- “Прыгажуня – ні ў казцы сказаць, ні пяром апісаць”. (Ганначка)
- “Чорны, маленькага росту, з пісклявым голасам і доўгай барадой”. (Кадук)
- “На ім шынель, старыя боты, за плячыма торба льняная”. (Іванка)
- “Аднавухі вартавы смалярні, адзінае яго вуха ад злосці чырванела, як памідор”. (Пачварнік)
- Касавокая істота. (Русалка)
3. Самахарактарыстыка. Хто так сказаў?
- “Я безгалосая злёгку, яшчэ касавокая, але стану жонкай Кадука, буду міс Еўропа я!” (Русалка)
- “Спяшацца мне трэба. Словы малітвы пачуў… не ведаю, чые гэта словы, але чалавеку, што іх прамовіў, кепска… гора ў яго вялікае”. (Іванка)
- “Я зайздрошчу чужому багаццю”. (Пачварнік)
- “Я зайздрошчу чужому шчасцю”. (Русалка)
- “Я зайздрошчу чужой волі”. (Пан Майданскі)
- “Дурны чуб, дурны лоб за тавары б’юцца. Я прадам ім аўтамат, хутка разбяруцца”. (Пачварнік)
- “Я людзей не шаную, людзі ўсе – нікчэмнасці, сам сабе даўно служу і Кадуку крышачку”. (Пан Майданскі)
- “Я сябра твой. Хачу табе дапамагчы”. (Іванка)
- “Адпомсці ім за мяне, вось табе капсула з атрутай. Усё, што тут ёсць, разлі на хутары. Пяцьсот тысяч гадоў нішто жывое там расці не будзе”. (Кадук)
4. Характарыстыка іншых персанажаў. Хто пра каго сказаў?
- “Дармаеды! Лапухі! Абібокі!” (Кадук пра сваіх памагатых)
- “Відаць, яны толькі здаюцца добрымі, а самі подлыя”. (Іванка пра Русалку і Пачварніка)
- “Эх, здраднікі! Вы яшчэ пашкадуеце. Прыбяжыце да мяне на паклон”. (Пан Майданскі пра Русалку і Пачварніка)
- “Ты прыгожая, разумная птушка”. (Іванка пра Бусла)
- “Бусел – птушка Боская, яе здужае забіць толькі добры, шчыры чалавек залатой куляй”. (Пан Майданскі пра Бусла і пра Іванку)
5. Аўтарская характарыстыка герояў.
- “Яны нікога не любяць, толькі зайздросцілі адзін аднаму ды рознымі хітрыкамі прываблівалі ўсё новых грэшнікаў. …Гэтым жа багаццем яны пасля сварылі між сабой суседзяў, разлучалі любых, распачыналі войны. …Каханне ды дабро – лютыя іх ворагі”. (Пачварнік і Русалка)
- “Дзяўчына нарадавацца не можа на дарагога госця. Абдымае яго, лашчыць па галоўцы”. (Ганначка)
- “Схамянуліся яго падначаленыя – і на калені, паклоны адбіваюць. Сто гадоў жыцця атамнага яму зычаць”. (Майданскі, Пачварнік і Русалка)
- “Хоць і страціў памяць на некаторы час, але душу д’яблу не прадаў. Вельмі ж важна кожнаму чалавеку, калі напаткаюць яго гора, бяда, адзінота, душу зберагчы, не прадаць яе чорту, зразумець, дзе дабро, а дзе зло”. (Іванка)
- “У яго ад злосці і хвост нават вырас. Зусім у чорта ператварыўся”. (Пан Майданскі)
6. Мары герояў.
На лістках паперы запісаны мары герояў. Кожнай камандзе неабходна напісаць, дзе чыя мара. Потым, пасля абмеркавання лісткі прымацоўваюцца да дошкі насупраць імёнаў персанажаў.
- Майданскі – улада над усімі банкамі і рэстаранамі сталіцы.
- Пачварнік – зямля і калодзеж Ганначкі.
- Русалка – трапіць на баль да Кадука, прывабіць яго і зрабіцца жонкай усемагутнага чорта, вандраваць з ім па ўсім свеце.
- Іванка і Ганначка – “Мы дзяцей сваіх навучым лён, жыта, каноплі садзіць, калодзеж, родную зямлю шанаваць, адно аднаму дапамагаць”.
7. Характарыстыка персанажаў. Гульня “Асацыяцыі”.
- Ганначка- …(светлая, верная, прыгожая).
- Іванка- …(абаронца, збавіцель, просты, шчыры).
- Бусел- …(белы, чысты, памочнік).
- Кадук-…(чорны, нячысты,вораг).
- Майданскі- …(хітры, слуга).
- Русалка- …(непрыгожая, легкадумная,зайздросніца).
- Пачварнік - …(пачвара,хітрун,здраднік,подлы).
8. Дапоўніце казку сваімі думкамі і разважаннямі: змяніце пачатак ці канцоўку казкі, памяняйце эпізоды месцамі, замяніце герояў, увядзіце ў дзеянне новых персанажаў і г.д.
Андрэй Федарэнка. “Падслуханая казка”
- Увядзенне ў тэму ўрока. Запоўніце наступную табліцу па ўзору:
|
Твор
|
Аўтар
|
Героі
|
Від
|
|
“Ля вогнішч начлежных”
|
|
|
|
|
“Крыніца”
|
|
|
|
|
“Нямоглы бацька”
|
|
|
|
|
“Чужое багацце”
|
|
|
|
|
“Падслуханая казка”
|
|
|
|
2. Гульня “Пытанне. Адказ”.
- Што вы павінны зрабіць з маргарыткай, якую падораць у Германіі?
- Што вы можаце сказаць пра чалавека з маргарыткай, якога сустрэнеце ў Швецыі?
- Што трэба зрабіць, калі ў Англіі вы наступіце на дванаццаць маргарытак?
3. Скласці “Сінквейн”.
- Маргарытка
- Два прыметнікі
- Тры дзеясловы
- Адзін сказ (вашы адносіны)
- Адно слова-асацыяцыя
4.Складзіце вуснае паведамленне на тэму “За што я люблю казкі?”.
6.Міні –віктарына па змесце твора.
- Якое хатняе заданне даў вучням настаўнік?
- Які сон прысніўся Марыйцы?
- На якія кветкі наступіла Марыйка?
- З кветкамі якіх краін сустрэлася дзяўчынка?
- Якую б кветку вы хацелі намаляваць? Чаму?
7. Знайдзіце імёны герояў літаратурных казак:
|
А
|
П
|
Ы
|
Л
|
З
|
М
|
Е
|
Й
|
Р
|
Л
|
О
|
М
|
А
|
Й
|
Д
|
А
|
Н
|
С
|
К
|
І
|
|
Л
|
Б
|
У
|
С
|
Е
|
Л
|
К
|
Г
|
П
|
А
|
Г
|
А
|
Н
|
Н
|
А
|
Ч
|
К
|
А
|
А
|
Д
|
|
І
|
Р
|
Б
|
А
|
Р
|
Ы
|
Н
|
А
|
А
|
П
|
Н
|
К
|
Р
|
К
|
А
|
Р
|
Д
|
Ы
|
Н
|
Ы
|
|
В
|
Е
|
Л
|
І
|
К
|
А
|
Н
|
Р
|
Ч
|
А
|
А
|
І
|
А
|
У
|
В
|
А
|
С
|
І
|
Л
|
Ь
|
|
Ф
|
А
|
К
|
І
|
Р
|
Ы
|
Г
|
Ы
|
В
|
К
|
Т
|
Н
|
К
|
А
|
Д
|
У
|
К
|
Д
|
Ф
|
Ы
|
|
Г
|
В
|
Е
|
Ц
|
Е
|
Р
|
А
|
Н
|
А
|
Р
|
П
|
Т
|
А
|
Л
|
Е
|
С
|
Ь
|
М
|
Т
|
П
|
|
Л
|
В
|
А
|
Б
|
К
|
У
|
Н
|
А
|
Р
|
Ы
|
Р
|
А
|
К
|
Ф
|
О
|
Р
|
А
|
М
|
С
|
А
|
|
Е
|
П
|
Н
|
А
|
І
|
С
|
Н
|
В
|
Н
|
Н
|
П
|
Ш
|
І
|
В
|
А
|
Н
|
К
|
А
|
І
|
Л
|
|
Б
|
Я
|
Т
|
Ц
|
Р
|
А
|
А
|
І
|
І
|
І
|
Ы
|
О
|
Г
|
А
|
Р
|
А
|
Л
|
К
|
Л
|
І
|
|
М
|
Т
|
О
|
Ь
|
Ы
|
Л
|
А
|
Ч
|
К
|
Ц
|
Д
|
К
|
Е
|
Л
|
І
|
Т
|
У
|
С
|
А
|
Ч
|
|
А
|
Р
|
С
|
К
|
Л
|
К
|
С
|
У
|
Р
|
А
|
Г
|
А
|
Ў
|
Р
|
Ы
|
Л
|
А
|
І
|
У
|
А
|
|
Я
|
О
|
Ь
|
А
|
А
|
А
|
А
|
Л
|
І
|
М
|
П
|
І
|
Я
|
Д
|
А
|
І
|
Р
|
М
|
Д
|
Г
|
Якуб Колас.”Дарэктар”
Віктарына ”Пазнай героя”
1.”-Але вучыцца мне без дуру,
Ўсё разумець павінны самі!...
А не паслухае каторы –
Цягні за вуха на калені:
Знайду лякарства я ад лені! (Міхал)
2.”А сам дарэктар, з вузел ростам,
Ў сваім уборы бедным, простым,
У зрэбных портках і кашулі,
Стаяў. Як бы яго прыгнулі…” (Яська Базылёў)
3.” – Ну,гэта я-то трохі знаю,
Хоць часам сам не расчытаю,
Што напішу, - такі пісака,
Не расчытае і сабака…” (Алесь)
4. “ – А па сняданні – за навуку!
І не чакаць мне за пануку,
І самі знайце свой парадак,
Каб і да кніг, як да аладак,
Таксама дружна наляталі…” (Міхал)
5.” - Хоць і пішу, ды недарэчы;
Калі што й ведаў, то забыўся,
Бо ўжо даўно пісаць вучыўся…” ( Алесь)
6.” А … хлопцам пабажыўся,
Што ён за вуха ўзяць не дасца…
Няхай лепш возьме яго трасца!” (Уладзя)
7.” – Ну,ты,…, чытаць любіш? …
- Люблю, але яшчэ не ўмею:
Складоў ніяк не адалею…” (Костусь)
Уладзімір Караткевіч .“Былі ў мяне мядзведзі”’
Размясціць у храналагічнай паслядоўнасці.
- “У пакоі зніклі аконныя занавескі”.
- “Забраўся ў камору, перакуліў на сябе банку з мёдам”.
- “Падзёр у дробныя шматкі ўсе старонкі дзённіка, акрамя той, на якой была адзінка”.
- “Маці, узяўшы яго на рукі, пачала мачаць палец у цёплае малако і даваць яму злізваць”.
- “Куры пачалі знікаць”.
- “Упершыню паспрабаваў адцягнуць калоду”.
- “Мядзведзік сядзеў ля мурашніка, слініў лапу і разграбаў ігліцавую піраміду”.
Адказ: 4, 1, 2, 3, 6, 7, 5.
А.Кудравец. “Цітаўкі”
Віктарына “ Ці ўважлівы ты чытач?”
- Як звалі вартаўніка сада? (Агей)
- З якой мэтай хлопчыкі наведваліся ў будку дзеда Агея? (“загаворваць” дзеда)
- Якую мянушку меў сабака вартаўніка? (Бобік)
- Хто з хлопчыкаў часцей за ўсё наведваўся ў будку? (Кастусь)
- Колькі гадоў было дзеду Агею? (за семдзесят)
- Якое кіно прывезлі ў клуб? (“Тры мушкецёры”)
- Старажытнае народнае свята дажджоў і навальніц? (Ілья)
- Як звалі сяброў Кастуся? (Валік, Мішка)
Літаратурны твор – складанае і непадзельнае мастацкае адзінства
1.Уважліва перачытайце ўрывак “Дарэктар” з паэмы Якуба Коласа “Новая зямля”, падзяліце яго на часткі, прыдумайце загаловак да кожнай з іх. Падрыхтуйце кадраплан да ўрыўка, асаблівую ўвагу звярніце на апісанне знешнасці і паводзін галоўных герояў.
2. Падрыхтуйце інсцэніроўку эпізоду, калі Яська знаёміцца са сваімі вучнямі. Размяркуйце функцыі:
Рэжысёр – вызначае месца, час і інтэр’ер дзеяння, колькасць персанажаў, іх размяшчэнне на сцэне (мізансцэніраванне).
Касцюмер – вызначае, як выглядаюць героі.
Акцёры – характарызуюць сваіх герояў, вызначаюць іх інтанацыі, выконваюць ролі перад класам.
Тэатральныя крытыкі - рэцэнзуюць (пішуць крытычны водгук) работу тэатральнай групы.
Гледачы – выказваюць свае ўражанні.
3. Зрабіце цытатную характарыстыку герояў твора Генрыха Далідовіча “Страта” Міці і Стася.
|
Імя героя
|
Рыса характару
|
Цытата
|
|
|
|
|
4. Выпішыце са слоўніка тлумачэнне паняццяў “спагадлівасць”, “дабрата”, міласэрнасць” і словы-асацыяцыі да гэтых паняццяў. Ці ўласцівыя гэтыя паняцці Стасю? Свой адказ абгрунтуйце.
5. Падрыхтуйце вуснае сачыненне-разважанне на тэму “Сапраўдныя сябры. Якія яны?”
Да ўрокаў літаратуры ў шостым класе
Алена Васілевіч. “Сябры”
Крыжаванка
1.Маленькае, залаценькае, усё нам асвяціла .(Сонца)
2.Стаяць слупы бялёныя, на іх шапкі зялёныя. (Бярозы)
3. Ва ўсіх дзетак адзенне з манетак. (Рыба)
4. З хаты ў хату водзіць, а сама не ходзіць. (Дарога)
5. У траве, як аганькі, ружавеюць вугалькі, іх вадою не зальеш, рук і ног не апячэш. (Суніцы)
Ключавое слова _______________________
Рознаўзроўневыя заданні па апавяданні А.Васілевіч “ Сябры”
1. Якія сюжэтныя моманты можна вылучыць у апавяданні?
2. Які эпізод твора вам найбольш запомніўся? Перакажыце яго змест.
3. Які момант апавядання з’яўляецца кульмінацыйным? Аргументуйце сваю думку.
4. Як паўплывала на хлопчыкаў гэта здарэнне?
5. Каго, на вашу думку, можна назваць сапраўдным сябрам?
Літаратурны дыктант па апавяданні А.Васілевіч “ Сябры”
1. Як завуць галоўных герояў твора? (Лёня Саўчанка і Грыша Міхневіч)
2. Як пра іх казалі ў школе ? (… што іх і вадой не разальеш)
3. Хто з хлопчыкаў вучыўся слабей? (Лёня)
4. Што парушыла адносіны паміж хлопчыкамі ? (Сварка)
5. З-за чаго пасварыліся хлопчыкі ? (… з-за адзнакі па алгебры)
6. Чаму хлопчыкі не засталіся начаваць на кватэры ? (Тая спрэчка адчулася зноў)
7. Чаму Лёню было цяжка ісці за Грышам ? Чаму ён адстаў ? (Летам упаў з грушы і зламаў нагу, таму і накульгваў з палачкай ззаду)
8. Што перашкаджала Грышу азірнуцца і пачакаць сябра? (… лічыў сябе пакрыўджаным)
9. Як выправіў сваю памылку Грыша? (Прыбег дадому і расказаў усё бацькам)
10. Як паўплывала на хлопчыкаў гэта здарэнне ?
Віктарына “ Пазнай героя”
1.” Гэты чалавек хадзіў павольна, быццам аб нечым раздумваючы, цвёрда апіраўся на выгнутую з маладога дубка палку; і заўсёды здавалася, што ён не так сабе ходзіць, а мае нейкую справу. Вельмі можа быць, што ён нядаўна стаў жыць тут”. (Стары Закрэўскі)
2.” Ён быў высокі ростам, яму ўжо магло быць год чатырнаццаць… Ён быў у высокіх боціках з блішчастымі мяккімі халяўкамі, на паліто каўнерык з нейкага шэранькага звярка. Ніводнай мінуты ён не мог устаяць на месцы…” (Серж)
3. ” – Стары чорт! Ты вечарам стаіш на вуліцы і на месяц глядзіш, як дурань. Ты думаеш, я цябе баюся?” (Серж)
4. ”Яна не была чым-небудзь адметнейшая ад іншых дзяцей. Таксама, як і ўсе, любіла бегаць па двары на вялікім перапынку, любіла слухаць расказы, гуляла ва ўсе гульні, у якія гулялі дзеці, і заўсёды ўносіла ў гэтыя гульні весялосць: яна любіла парагатаць”. (Насцечка)
5. ”Ён быў заўсёды вельмі заняты працай, можна сказаць, што ён працаваў з цямна да цямна. Нават у выхадныя дні ён часта быў заняты… Ён прыходзіў з працы позна…” (Бацька Сержа)
6. ”Чаго ты крычыш?.. Я старая жанчына. Бач, які герой знайшоўся. Сам кату па пяту, а распараджаецца”. (Буфетчыца)
7.” – Трэба было раней думаць пра гэта, а то ты патураў усім яго капрызам, а цяпер агледзеўся, што з яго выйшла”. (Сержава маці)
8.” – Калі мой сын зрабіў таму чалавеку прыкрасць, то для мяне гэта тое, што я сама пакрыўдзіла чалавека. Мне самой брыдка і горка”. (Сержава маці)
9.” - …Дружба – вялікая справа. Без дружбы чалавеку цяжка жыць…Дружба робіць вялікія справы. І ў няшчасці і ў радасці без дружбы чалавеку нельга быць. Шануйце, дзеці, дружбу, гэта самае дарагое і важнае, што ёсць у чалавека…” ( Насцечкіна маці)
Віктарына “Самы ўважлівы чытач” (па аповесці К.Чорнага “Насцечка”)
1. Хто з герояў “хацеў, каб кожнае яго слова было законам для ўсіх, а калі хто пярэчыў яму, ён ажно кіпеў ад злосці і пагражаў”? (Серж)
2. Хто “хадзіў адзеты ў паношанае цёмнае паліто, на яго быццам караткаватае. У яго была зусім сівая, маленькая, нізка падстрыжаная бародка і такія ж сівыя выбіваліся з-пад суконнай шапкі валасы каля вушэй”. (Закрэўскі)
3. Каго так ахарактарызаваў пісьменнік: “Яна не была чым-небудзь адметнейшая ад іншых дзяцей. Таксама, як і ўсе, любіла бегаць па двары на вялікім перапынку”. (Насцю)
4. Хто з герояў “стаў пазніцца ў школу, прыходзіць з растрапанымі валасамі, некуды бегаць на перапынках паміж урокамі”? (Насця)
5. Каго так ахарактарыхаваў пісьменнік: “З вельмі паважным выглядам ён падкаціў на машыне да школы і вылез з яе”? (Серж)
6. Хто так сказаў: “Завязіце яго ў школу, ён мне жыць не дае, гэты чарцюк!” ? (Бацька Сержа)
7. Каго так ахарактарыхаваў пісьменнік: “Ён, ведама, не прывык слухаць таго, што гаворыць бацька, і пайшоў да дзвярэй, але пачуў бацькаў голас”. (Серж)
8. Хто з герояў “быў высокі ростам, яму ўжо магло быць год чатырнаццаць… Адзеты ён быў не то што лепш за тых дзяўчатак, з якімі бесперапынна зачапляўся ? (Серж)
9. Каго так ахарактарызаваў пісьменнік: “Здавалася, што гэты чалавек нечым ганарыцца. Не тое што ён быў горды перад людзьмі. Наадварот. З выгляду ён быў ветлівы да ўсіх”. (Закрэўскі)
10. Хто з герояў вызваліў з бандыцкага палону Закрэўскага і Сержавага бацьку? (Маці Сержа)
Прыклады сінквейнаў, складзеных вучнямі (па аповесці К.Чорнага “Насцечка”)
Сінквейн
1-ы радок – адно слова – паняцце або тэма (назоўнік)
2-і радок – два словы – апісанне гэтага паняцця (прыметнікі)
3-і радок – тры словы – дзеянні (дзеясловы)
4-ы радок – выраз або сказ, які паказвае адносіны да тэмы (афарызм; вывад)
5-ы радок – слова-сінонім, якое паўтарае сутнасць тэмы (назоўнік)
Насцечка
Дзяўчынка.
Добрая, працавітая.
Дапамагае, паважае, любіць.
Насцечка – клапатлівая і добразычлівая дзяўчынка.
Выдатніца.
Серж
Пяцікласнік.
Нявыхаваны, самаўпэўнены.
Шкодзіць, ненавідзіць, помсціць.
Серж лічыць сябе лепшым.
Хуліган.
Чалавек – гэта цэлы свет ( тэматычны кантроль)
1. Вызначце аўтара твора па яго назве:
”Насцечка”; Іван Мележ;
”Сябры” ; Кузьма Чорны;
”Здарэнне”; Алена Васілевіч.
Які з пералічаных твораў вас найбольш уразіў? Што з яго зместу запомнілася?
2. Назавіце гераіню твора па яе партрэтнай характарыстыцы:
“…Яна была бойкая і рухавая дзяўчынка, белатварая, з густымі валасамі, якія роўна ляжалі на галаве пад грабянцом. Да самых халадоў яна прыходзіла ў школу ў шарсцяной кофтачцы, шэрай, у карычневыя палоскі, а калі стала халадней, пачала надзяваць на кофтачку чорнае ватовае паліто з простым бобрыкавым каўняром”.
Дапоўніце па магчымасці вобраз гераіні, характарызуючы яе стаўленне да старэйшых, сяброў, вучобы.
3.Удумліва прачытайце наступныя радкі:
“…Дружбу – вялікая справа. Без дружбы чалавеку цяжка жыць. Дружба робіць вялікія справы. І ў няшчасці, і ў радасці без дружбы чалавеку нельга быць”.
Падумайце, з якога твора яны ўзятыя, каму з герояў належаць. Выкажыце сваё стаўленне да іх зместу. Адказ дапоўніце прыкладамі з іншых прачытаных твораў.
4. Працягніце думку:
Апавяданне – гэта …. .
Аповесць – гэта … .
Якія з вывучаных у раздзеле твораў належаць да таго ці іншага жанру? Прывядзіце прыклады вядомых вам апавяданняў (аповесцей).
5.Удумліва прачытайце прыведзеныя выказванні пра сяброўства. Паразважайце над зместам аднаго з іх, дапоўніце адказ ведамі з вывучаных твораў, жыццёвым вопытам:
Сапраўдны сябар пазнаецца ў няшчасці.
Сябры існуюць для таго, каб дапамагаць адзін аднаму.
Сябры павінны прымаць на сябе частку перажыванняў сябра.
Іван Пташнікаў .“Алені”
Віктарына “Пазнай героя”
1. “Мала, што яна такая тонкая, росная, падцягнулася за вайной. І крычаць яна, мусіць, добра не ўмее - неяк ціхенька і дзярката, і заўсёды тады папярхаецца, бо дзярэ ў горле”. (Ірка)
2. “ Але за вату яна крычала: збіралася яшчэ на зіму пацягнуць фуфайку кортам, якога тата прывёз з раёна на воўчую скуру”. (Маці)
- “Ён быў ляснік, і жылі яны ў лесе. Яшчэ ён вартаваў і карміў зімою ласёў і аленяў у запаведніку, які быў недалёка ад Бярэзаўца”. (Бацька)
4. “ Ён, панюхаўшы відэльцы, сказаў: “ Лясное лесам пахне”. (Язэп)
5. “Ну, запеў. Хто іх лічыў пасля вайны? Бегаць па лесе, і ўсё. А скуру ты – пад лёд”. (Язэп)
6. “Дзе ўзялі? Не буду есці!, Не зачаплю… Яна ўскочыла, адсунула лаўку і выбегла з-за стала.” (Ірка)
7. “Які з яго паляўнічы? У яго нават сабакі няма. Хацеў прывезці раз з раёнаў, дык жа трэба было аддаць увесь стажок сена” . (Бацька)
8. “Кінь хныкаць, нябітая!..” - крычала на яе з-за стала” . (Маці)
Да ўрокаў літаратуры ў сёмым клас
Літаратура – мастацтва слова
Ролевая гульня
Настаўнік. Чалавек жыве па-сапраўднаму толькі тады, калі ён здольны захапляцца цуду. А што ёсць цуд? І што гэта за сем цудаў свету?
Вы, напэўна, ведаеце, што кожныя пяць гадоў сусветная камісія выбірае чарговыя сем цудаў свету. На жаль, нашы прэтэндэнты – возера Нарач і Белавежская пушча – не выйшлі ў фінал. Так, зямля беларуская багата не вадаспадамі і заснежанымі вяршынямі. Але ў нас ёсць свае цуды!
Сёння прапаную вам звярнуцца да гэтай камісіі са сваім цудам.
Аб’яўляю пачатак ролевай гульні!
Сітуацыя: прадстаўленне камісіі цуду свету.
Ролі:
Першая група – сусветная камісія па выбары сямі цудаў свету.
Другая група – аматары музыкі.
Трэцяя група – аматары жывапісу.
Чацвёртая група – аматары літаратуры.
Задача: даказаць камісіі, што ваш від мастацтва – сапраўдны цуд.
Паспрабуем выбраць сапраўдны цуд, цуд сапраўднага мастацтва!
- Актуалізацыя ведаў.
Настаўнік. У дапамогу вам дадзены тэрміналагічны слоўнік. Увага на дошку. (Чытае вучань).
Вобраз – форма алюстравання жыцця ў мастацкім творы.
Танальнасць – перавага тых ці іншых фарбаў, адценняў.
Рытм – раўнамернае паўтарэнне гукаў.
Сімвал – вобраз, які ўжываецца ў абагульненным, пераносным сэнсе.
Пейзаж – апісанне прыроды, якое стварае пэўны настрой.
Гэтыя тэрміны будуць сустракацца сёння на ўроку, і вы ў сваіх разважаннях смела выкарыстоўвайце іх.
І яшчэ адна ўмова нашай гульні. Свае выніковыя выступленні неабходна прадставіць у выглядзе тэкстаў-разважанняў. На дошцы вам дадзена падказка:
План тэксту-разважання
- Тэзіс.
- Аргументы.
- Вывад.
(План чытае вучань)
- Выкананне заданняў.
Настаўнік. Увага на карткі №1. Паважаная камісія рыхтуе пытанні для груп, а вам неабходна ў прапанаваных тэкстах вылучыць тэзіс, аргументы, вывад. Гэта і будзе першым прадстаўленнем камісіі вашага цуду.
№1 Камісія па выбары цуду
Падрыхтуйце пытанне для груп, выкарыстоўваючы матэрыял:
“Жывапіс – гэта паэзія, якую бачаць…”
Кожны бачыць карціну па-свойму. Яна выклікае ў нас розныя эмоцыі і асацыяцыі…
“Музыка – гэта мова пачуццяў.
Музыка аб’ядноўвае маральную, эмацыянальную і эстэтычную сферы чалавека…”
Літаратура – від мастацтва, які ўздзейнічае на чытача адзіным механізмам – словам. Слова ў літаратуры нібы цудадзейнае…
Уздзеянне розных відаў мастацтва на чалавека. Прывядзіце прыклады.
№1 Аматары жывапісу
“Жывапіс – гэта паэзія, якую бачаць…”
Кожны чалавек бачыць карціну па-свойму. Яна выклікае ў нас розныя эмоцыі і асацыяцыі. Жывапіс будзіць не толькі пачуцці, але найбольш думкі, развагі. І ад таго, наколькі малюнак запаў у душу, крануў нас сваёй непаўторнасцю і чысцінёй, залежыць наша ўяўленне пра мастацтва.
Мастак – гэта паэт, які фарбамі перадае тонкія струны душы, стварае непаўторныя вобразы.
№1 Аматары музыкі
“Музыка – гэта мова пачуццяў.
Музыка аб’ядноўвае маральную, эмацыяналную і эстэтычную сферы чалавека”. Яна ўздзейнічае на наш настрой, дапамагае выявіць адносіны да падзей, да рэчаіснасці. Выбар музычнага кірунку тлумачыцца густам, адукаванасцю, тэмпераментам. Але часта так бывае, што мы аддаём перавагу той ці іншай мелодыі ў залежнасці ад настрою. І нішто лепш за музыку не зможа перадаць нашы радасць і захапленне, смутак і роздум.
№1 Аматары літаратуры
Літаратура – від мастацтва, які ўздзейнічае на чытача адзіным механізмам – словам.
Слова ў літаратуры нібы цудадзейнае. Яно і стварае мастацкі вобраз, і прымушае нас разважаць, перажываць. Мы часта захапляемся тым або іншым творам дзякуючы выразнасці і яскравасці гэтага слова. Мова герояў раскрывае іх сутнасць, робіць іх адметнымі і запамінальнымі. І нарэшце, слова літаратуры выхоўвае нас, абуджае тое светлае і чыстае, без чаго чалавеку не выжыць.
Літаратура фарміруе з нас адукаваных чытачоў, чулых і спагадлівых людзей.
Вучні чытаюць услых тэксты, вызначаюць іх структуру.
Слова прадастаўляецца камісіі (прагназаванае пытанне).
- Віды мастацтва, якія былі прадстаўлены, вядома, з’яўляецца непаўторнымі і самабытнымі. Музыка, жывапіс і літаратура садзейнічаюць усебаковаму развіццю чалавека. Паспрабуйце прывесці канкрэтныя прыклады ўздзеяння іх на чалавека.
Групы працуюць па картках №2.
№2 Аматары жывапісу
Апішыце героя па малюнку. Зачытайце радкі з паэмы.
В.Шаранговіч. Ілюстрацыя да паэмы “Курган” Янкі Купалы (вучэбны дапаможнік 7 класа).
№2 Аматары літаратуры
Растлумачце сімвалічнасць назвы твора “Музыка” М.Багдановіча. Замацуйце адказ цытатамі (тэкст твора гл. у вучэбным дапаможніку для 7 класа).
№2 Аматары музыкі
Складзіце пытанні для аднакласнікаў па музычным фрагменце.
Музыка А.Пахмутавай “Белавежская пушча”.
№2 Камісія па выбары цуду
Падрыхтуйце пытанне групам, якое дазволіць ім даказаць непаўторнасць іх цуду.
- Выкананне заданняў.
Прагназаванае пытанне камісіі:
Мы згодны, што мастацтва ўздзейнічае на эмацыянальны стан, настрой,светаўспрыманне чалавека. А ў чым перавага менавіта вашага віду мастацтва? Як вы растлумачыце неабходнасць, важнасць яго для чалавецтва?
Групы працуюць па картках №3 (працяг лагічных ланцужкоў).
№3 Аматары музыкі
Працягніце і растлумачце лагічны ланцужок.
Музыка ў жыцці – калыханка матулі – спеў жаваранка - …
№3 Аматары жывапісу
Працягніце і растлумачце лагічны ланцужок.
Мастацтва – ілюстрацыі да казак – малюнак дзіцяці - …
№3 Аматары літаратуры
Працягніце і растлумачце лагічны ланцужок
Літаратура дае чалавеку кнігу – кніга адкрывае свет - …
- Рашэнне праблемнай задачы.
Настаўнік. А цяпер вас чакае творчае заданне: неабходна выступіць з паведамленнем-разважаннем ад імя мастака, музыкі, пісьменніка і даказаць вартасць вашага цуду. А камісія рыхтуецца вынесці сваё рашэнне.
Самастойна рыхтуючы тэксты, вучні выкарыстоўваюць напрацаваны раней матэрыял (выступленні па картках № 1-3).
Выніковыя тэксты-разважанні запісваюцца ў літаратурныя сшыткі.
Групы працуюць па картках №4
№4 Аматары музыкі
Выкарыстоўваючы напрацаваны на ўроку матэрыял, складзіце і запішыце ў сшытак выніковы тэкст-разважанне.
Тэзіс “Якая магутная падтрымка ідзе ад цябе, шчырая і святая песня!” (Змітрок Бядуля).
№4 Аматары жывапісу
Выкарыстоўваючы напрацаваны на ўроку матэрыял, складзіце і запішыце ў сшытак выніковы тэкст-разважанне.
Тэзіс: “Справа не ў тым, каб навучыцца маляваць, а ў тым, каб навучыцца думаць…” (Стэндаль)
№4 Аматары літаратуры
Выкарыстоўваючы напрацаваны на ўроку матэрыял, складзіце і запішыце ў сшытак выніковы тэкст-разважанне.
Тэзіс: “Каб крануць нас да слёз, сам зарыдай, паэт” (Н.Буало)
№4 Камісія па выбары цуду
Падрыхтуйце выніковае выступленне камісіі ў форме тэксту-разважання. Аб’явіце сваё рашэнне аб выбары цуду свету. Словы ў дапамогу:
Мастацтва, талент, творчы парыў, палёт фантазіі, творчы чалавек.
Талент “здольны тварыць цуды: рабіць волатам кволага, вяртаць упэўненасць зняверанаму, адкрываць вочы на праўду і крыўду”…
Работа ў групах
Вучням прапануецца запоўніць пустыя клеткі табліцы
|
Від мастацтва
|
Значэнне
|
Сродкі, якія выкарыстоўваюцца
|
|
Архітэктура
|
Мастацтва праектавання і ўзвядзення будынкаў, дойлідства
|
|
|
|
Віды выяўленчага мастацтва, звязаны з адлюстраваннем прадметаў і з’яў рэальнага свету пры дапамозе фарбаў
|
Фарбы, лініі, колер
|
|
|
Творы пісьменнасці, якія маюць грамадскае і пазнавальнае значэнне
|
|
|
Танец
|
Від мастацтва, у якім стварэнне мастацкіх вобразаў дасягаецца сродкамі пластычных і рытмічных рухаў цела
|
|
|
|
Галіна мастацтва, якая адлюстроўвае рэчаіснасць у гукавых мастацкіх вобразах
|
Гук, мелодыя
|
- Дапоўніце яго: упішыце асноўныя віды мастацтва і сродкі, якія ў іх выкарыстоўваюцца. Паразважайце, ці маюць такія віды мастацтва нешта агульнае. Прыгадайце творы, у якіх аўтары звяртаюцца да тэмы мастака і мастацтва.
Словы-памочнікі: жывапіс (колер, фарба, адценне), музыка (гук, мелодыя), літаратура (слова) і г.д.
Працягніце выказванні
“Мастацтва дапамагае чалавеку…”
“Пад уздзеяннем мастацтва чалавек …”
“Мастацтва прыцягвае…”
“Я хацеў бы мець талент…”
Работа са схемай
На дошцы падрыхтавана схема:
МАСТАЦТВА
МУЗЫКА ЛІТАРАТУРА ЖЫВАПІС
1.Што ўяўляе сабой мастацтва?
2.Суаднясіце пералічаныя паняцці з відамі мастацтва.
Словы для выкарыстання (запісаны на дошцы): слова, загадка, легенда, гук, мелодыя, паданне, казка, фарба, колер, лінія, прыказка, прымаўка, міф, байка, апавяданне, верш.
3.Сярод выбранных вамі літаратурных паняццяў назавіце толькі тыя, якія адносяцца да фальклору.
4.Назавіце адрозненні фальклорных і літаратурных твораў.
5.А чым адрозніваюцца музыка, жывапіс і літаратура як віды мастацтва?
Віктарына па паэме Я. Купалы “Курган”
- Адкажыце радкамі з паэмы на пытанне: пра што ідзе размоваў радках “…Ён стаіць – гэта памяць людская, паказ…”? (Удзірванелы курган векавечны)
- Хто “…у хораме жыў, слаўны свету ўсяму,
Недаступны і грозны, як хорам…”? (Князь)
- Пра што ідзе размова ў радках “Раз бяседа вялікая ў князя была…”?(Вяселле княжны)
- Якую пацеху-забаву для дружыны прыдумаў трэцяга дня князь?(Пазваць гусляра-старыну)
- Чаму “Пушча-лес не шуміць, белка, лось не бяжыць…”? (Грае гусляр)
- Каго так апісве Янка Купала: “…Невыдумная світка – убор на плячах, Барада, як снег белы – такая, Незвычайны агонь у задумных вачах…”(Гусляра)
- Што мае на ўвазе гусляр, калі гаворыць: “Сэрца маеш, як гэты цагляны парог, І душу – як скляпоў гэтых сховы…”? (Бязлітаснасць, жорсткасць, грознасць князя)
- Ад чаго “збялеў, дрыжыць слаўны княжа-ўладар” ?(Ад праўдзівых слоў гусляра)
- З якой пары “Сум і ціша залеглі, як ночай… ” (Як загубілі гусляра)
- Што кажуць людзі пра курган праз сотню год? (У год раз ночкай з гуслямі дзед з кургана, як снег, белы выходзе. Гуслі строіць свае…І ўсё нешта пяе, што жывым не паняць…)
Віктарына “У яго быў свет цікавы…”(з паэмы “Сымон-музыка” Якуба Коласа)
1. З якой паэмы ўрывак “У яго быў свет цікавы…”? (“Сымон-музыка”)
2. Закончыце радок “ …Бедны хлопчык быў загнаны. У бацькоў нялюбы …” . (Сын)
3. Жанр твора “Сымон-музыка”. (Паэма)
4. Сінонім да слоў адзінота, туга, смутак. (Самота)
5. Сапраўднае імя Якуба Коласа . (Канстанцін)
6. Псеўданім яшчэ аднаго беларускага пісьменніка, сябра Я.Коласа. (Купала)
7. З якімі вольнымі птушкамі развітваецца да вясны герой паэмы? (Жураўлі)
8. Галоўны герой урыўка “У яго быў свет цікавы…”.(Сымонка)
В. Быкаў. “ Незагойная рана”
Пазнай героя па апісанні.
1.Нарэшце на пагорку з’яўляецца імклівая постаць веласіпедыста, і Тэкля па нейкіх адной ёй вядомых прыкметах пазнае ў ім…
2. Шпаркай хадой рухавага чалавека ён хутка аддаляўся …А яна, не адрываючыся ад яго позірку , несціхана галасіла, вочы засцілалі слёзы і не давалі нагледзецца апошні раз на сваю васямнаццацігадовую надзею, сваё шчасце…
3….Толькі што перахварэў на тыф, ужо ўзняўся , хадзіў, але быў яшчэ кволы і слабы.
4. …Ужо выйшла замуж і жыла ў далёкай вёсцы.
5. Разбітай цяжкай хадою яна вяртаецца на пагорак…
6. …У расшпіленай ватоўцы на малатарні нехта крыкнуў ёй і засмяяўся—яна
не пачула яго слоў, але чамусьці аж схамянулася ад яго маладога свавольніцкага смеху.
7. –Ці тут вы, цётка?—пачуўся з парога знаёмы голас суседскай дзяўчыны…
Даведкі : 1) пісьманосец; 2) Васіль; 3) бацька; 4) Марыська; 5) Тэкля; 6) хлопец, што сядзеў на малатарні; 7) Ульянка.
Янка Брыль. “Сірочы хлеб”
Суаднясіце героя з характарыстыкамі ці дзеяннямі
1. “… Сівым яго празвалі за валасы, асабліва светлыя ўлетку, калі яны выгаралі на сонцы. Гусаком – таму, што калісьці, яшчэ пазалетась увосень, хлопцу нагнаў страху стары Міронаў гусак…”
2. “… хадзіла ў зажон. Жала чужое, думала пра пра сваё… А пад восень зрабіла тое, пра што думала, - купіла свайму хлопцу боцікі. Першыя ад роду…”
3. “…Жабрачка ты! Я цябе з адной кішэні магу купіць з усёй тваёй паршывай гаспадаркай!..”
4. “…Нічога. Ты, брат, не плач, - гаварыў ён, прыгнуўшыся. – Вырасцеш – мы ім пакажам. Твой бацька быў герой, і ты не плач...”
5. “… Неяк улетку яны, пастушкі, спаткалі яго на пашы. Ішоў ён з-пад рэчкі з трыма вудамі. Са збанком і з нейкай торбай за плячыма. Школьнікі, а за імі меншыя хлопцы, паскідалі шапкі, і адзін перад адным, як гусі, загаманілі:”Дзень добры! Дзень добры!...”
6. “…Сказала і засмяялася, а клас – за ёю. Якая яна добрая, вясёлая! Зусім не такая, як муж яе, пан кіроўнік, - нейкі маўклівы і нават страшнаваты…”
7. “…Яна падсела да стала і выняла з чорнай сумачкі свой тоўсты блакнот. Нават і не прыўстаючы з першай парты, Данік убачыў, як яна адгарнула старонку на літару Б і напісала вялікае пяць . Пасля адгарнула старонку на літару Ц і падумала трохі, паставіла, такасама вялікае, мінус тры…”
8. “…Нічога, унучак, прыйдзе час – і нашы напішуць. І самі прыедуць да нас. Быць не можа інакш! Я – дык Бог святы ведае, а ты дачакаешся…”
9. “…Даніку Мальцу, майму светлавокаму хлопчыку, каб дачакаўся светлага жыцця…”
А) пані Мар’я; Б) Данік; В) Зося (Данікава маці); Г) Мікола Кужалевіч; Д) стары Палуян; Е) пан Цаба; Ё) панна Рузя; Ж) дзед Мікола.
Янка Брыль. “Сірочы хлеб”
Рознаўзроўневыя заданні
1-ы ўзровень.
Хто не з’яўляецца героем аповесці Янкі Брыля ”Сірочы хлеб”?
Данік Малец, Палуянавы хлопцы, Мікола Кужалевіч, пані Мар’я, дзед Мікіта, Яська Базылёў, пан Цаба, Лёня Саўчанка.
2-і ўзровень.
Які эпізод з твора найбольш уразіў? Перакажыце яго змест.
3-і ўзровень.
Складзіце разгорнуты план твора.
4-ы ўзровень.
Як бы вы сфармулявалі галоўную думку, ідэю твора? Чаму пісьменнік даў яму такую назву – “Сірочы хлеб”? Які змест ён укладвае ў гэтыя словы?
5-ы ўзровень.
Паразважайце, як бы мог скласціся далейшы лёс Даніка Мальца? Выкажыце свае адносіны да героя.
Янка Брыль. “Сірочы хлеб”
Крыжаванка
1.Стараста ў былой Заходняй Беларусі.
2.Галоўны герой аповесці.
3.Што напісалі сяляне вёскі Галынка?
4. Старэйшы сябар Даніка, які даў яму беларускую кніжку.
5. Якія ўрокі пані Мар’і Данік любіў больш за ўсе астатнія?
6. Адна з мянушак Даніка.
7. Якое апавяданне , прачытанае пані Мар’яй, аказала на Даніка асаблівае ўражанне?
8. Прозвішча Даніка.
9. На якім музычным інструменце іграў дзед Мікіта?
10. Якую кнігу даў Даніку пан Цаба, калі той прыйшоў першы раз у школу?
Словы-памочнікі: Данік, солтыс, буквар , жалейка, пратэст, Мікола, Сівы, Міхаська, чытанне, Малец.
Адлюстраванне жыцця ў празаічных творах
1. Галоўнага героя Даніка ( Янка Брыль “Сірочы хлеб” ) вучылі настаўнікі: панна Рузя, пані Мар’я, пан Цаба. Хто з іх вам найбольш спадабаўся?
2. Пазнайце героя твора па апісанні:
“…Як і кожны з малых, меў не адну, а некалькі мянушак – то Сівы, то Гусак, то Манька…Сівым яго празвалі за валасы, асабліва светлыя ўлетку, калі выгаралі на сонцы. Гусаком – таму, што калісьці, яшчэ пазалетась увосень, хлопцу нагнаў страху стары Міронаў гусак. “Манькай” у іхняў вёсцы называюць левую руку…”
*************
“Ого, якая яна! У новенькай форме, кірпаносая, чырваношчакая, з доўгай касой і на руцэ – гадзіннік. Адразу відаць, што вельмі культурная. Гаварыць з ёй, мусіць, трэба асцярожна, падбіраючы розныя прыгожыя словы”.
3. Якое дачыненне мае імя сусветна вядомага пісьменніка Жуля Верна да апавядання Івана Навуменкі “Жуль Верн”?
4. Назавіце па апісанні асноўныя спосабы ( прыёмы) паказу жыцця і характарыстыкі персанажаў у мастацкім творы:
__________ - спосаб раскрыцця зместу твора праз паведамленне аб падзеях, паводзінах, учынках героя або герояў.
_________ - спосаб паказу з’яў жыцця, падрабязная перадача, пералічэнне асобных прымет, адзнак, якасцей, рыс чалавека, прадмета.
_________ - размова дзвюх або некалькіх асоб.
5. Супастаўце адносіны аўтара да галоўных герояў: Даніка (Янка Брыль “Сірочы хлеб”) і Лаўрука ( Змітрок Бядуля “На Каляды к сыну”). Абгрунтуйце свае адносіны да іх.
Янка Брыль. “ Сірочы хлеб ”
Суаднясіце імёны і прозвішчы герояў
1) Данік а) Сурновіч
2) Мікола б) Палуян
3) Мар’я в) Бэндзіньскі
4) Санька г) Кужалевіч
5) Шурка д) Буслік
6) Ян е) Анджэеўская
7) Янка ж) Цівунок
8) Чэсік з) Малец
Даведка : 1—з , 2—г , 3—е , 4—а, 5—б , 6—д, 7—ж, 8—в .
Іван Навуменка ,, Жуль Верн”
1. Запоўні анкету героя твора
- Імя.
2. Прозвішча.
3. Мянушка.
4. Месца жыхарства.
5. Захапленні ў дзяцінстве.
6. Адукацыя.
7. Прафесія.
8. Родныя героя.
9. Прафесія бацькі.
10. Захапленне брата ў дзяцінстве.
Даведка : 1. Андрэй. 2. Камінскі. 3. Комін. 4. Сталага месца не было. 5. Кнігі, прырода. 6. Сямігодка, потым інстытут. 7. Будаваў і запускаў спадарожнікі Зямлі. 8. Бацька, брат Іван. 9. Цясляр, будаваў дамы. 10. Агнястрэльная зброя.
2. Каму з герояў належаць словы?
1.—Такіх, як ты, мне трэба пяць на аднаго, — выхваляўся сусед. –Я магу цябе адной рукой вобземлю пляснуць.
2.—Нараджаецца на свет чалавек –у небе запальваецца зорачка, памірае—яна падае. Зорачка, як свечка. Колькі на небе зорак, столькі на свеце людзей.
3. — Ты яшчэ не спіш ? Зараз жа тушы лямпу! Другія пеўні праспявалі, а ён усё не начытаецца. Высах, счарнеў з-за гэтых кніг…
4.—Кагты, —загадаў ён страшэнна картавым голасам.—Геаграфія—навука дакгадная…
5. —У Сахары горача,—пачынаў…і, насупліваючыся, змаўкаў. Пра Сахару ён болей нічога не памятаў.
6. Аднойчы ён запытаў у географа , за колькі часу можа нарасці на балоце метр торфу.
Даведка :1. Кірыл. 2. Дзед. 3. Маці. 4. Настаўнік геаграфіі. 5. Кірыла. 6. Андрэй Камінскі.
Іван Навуменка. “ Жуль Верн”
Віктарына
1. Назавіце галоўнага героя, ад імя якога вядзецца аповед у творы? (Аўтар,Іван Навуменка)
- Як звалі суседскага хлопчыка? (Кірыла Бомзель)
3. Што больш за ўсё любіў герой апавядання? (Чытаць кнігі)
4. Які прадмет быў самым любімым у школе? (Геаграфія)
5. Хто з вучняў лепш за ўсіх ведаў геаграфію? (Андрэй Камінскі, ці Рэй, як яго звалі аднакласнікі)
6. Якая яшчэ клічка была ў Андрэя Камінскага? (Комін)
7. Як аднакласнікі ставіліся да Андрэя?( У класе хлопца не вельмі любілі)
8. Кнігі якога аўтара захапілі дзяцей у свой палон ? (Жуль Верна)
9. Уладальнікам якой кнігі быў Андрэй Камінскі? (“З гарматы на Месяц”)
10. Як дзеці вырашылі раздабыць гэту кнігу? (Выкрасці)
11. Незабыўны ўспамін тых далёкіх дзён. (Начлег у лесе)
12. Хто пайшоў па грыбы ў чужы незнаёмы бор? (Рэй, аўтар, Кірыла Бомзель)
13. Заблудзіліся хлопцы ў лесе выпадкова ці сумысна? (“Але заблудзіцца нам з Рэем, мабыць, проста хацелася”)
14. Як склаўся лёс герояў апавядання? (Андрэй Камінскі стаў канструктарам, Кірыла Бомзель – настаўнікам)
15. Як вы разумееце апошнюю рэпліку апавядання:”- Ідзі, чалавек!”?
Мікола Лупсякоў. “Мэры Кэт”
Літаратурны дыктант
1. Галоўнага героя апавядання звалі… (Антон Бубноў)
2. Якую навіну прашаптаў Янка Маркаўцоў у калідоры свайму сябру?(… у іх класе з’явілася новенькая)
3. Як звалі новую вучаніцу? (Эма Пшанічная)
4. Як вучылася Эма? (Была круглай пяцёрачніцай)
5. Чаму Антон Бубноў раззлаваўся на Эму?(“…І дзіва: чым больш я думаў, тым больш падабалася мне Эма Пшанічная і … тым больш злаваўся на яе і на сябе”)
6. Чым здзівіла Эма ўсіх у вёсцы? (Яна ўмела катацца на каньках)
7. Якое жаданне ўзнікла ў Антона? (Навучыцца катацца на каньках не горш, чым Эма)
8. Хто прапанаваў сяброўства : Эма ці Антон? (Эма)
9. Што змянілася ў Антоне?
10. Чаму апавяданне называецца ”Мэры Кэт”?
Паэзія. Разнастайнасць ідэйна-эстэтычнага пафасу лірычных твораў
♦ Праверце свае здольнасці ў вершаскладанні. Складзіце дыяманту «Паэзія».
Слоўнік да задання
Дыяманта— сямірадковы верш, пабудаваны на антаніміі паняццяў.
- Тэма (назоўнік).
- Два азначэнні (прыметнікі).
- Дзеянне (тры дзеясловы).
- Асацыяцыі (чатыры назоўнікі).
1, 2 (антонімы) 3, 4
- Дзеянне (тры дзеясловы).
- Два азначэнні (прыметнікі).
- Тэма (назоўнік).
Прыклад:
Паэтычны твор.
Мілагучны, шчыры.
Вучыць суперажываць і разумець.
Ты –сум, паэзія. Ты –весялосць.
Выклікаць, усхваляваць, настроіць.
Урачыстая, удумліва-разважлівая.
Паэзія.
1._______________________________________________________
2._______________________________________________________
3._______________________________________________________
4._______________________________________________________
5._______________________________________________________
6._______________________________________________________
7._______________________________________________________
М а к с і м Б а г д а н о в і ч. «Маёвая песня»
(«Па-над белым пухам вішняў...»)
1.Выразна прачытайце верш «Па-над белым пухам вішняў...». Пастарайцеся пры чытанні перадаць настраёвасць верша, пачуцці самога аўтара. Паразважайце, якая інтанацыя — спакойная, даверлівая, усхваляваная або ўрачыстая, узнёслая — лепш перадасць усе адценні перажыванняў паэта.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
У лабараторыі перакладчыка
♦ Да верша «Па-над белым пухам вішняў...», які меў і другую назву — «Маёвая песня», М. Багдановіч абраў эпіграф. Паспрабуйце перакласці яго і растлумачыць сэнс эпіграфа, назавіце літаратурную крыніцу тэксту.
De la musigue avant toute chose (з французскага).
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________
♦ Успомніце і аднавіце песню «Па-над белым пухам вішняў...» (музыка У. Карызны або А. Туранкова). Які настрой выклікае яна ў вас? Як узбагацілася ваша ўспрыманне верша? Стварыце невялікі эцюд (першапачатковы накід, эскіз, частка будучага кампазіцыйнага цэлага) (вусна або пісьмова), навеяны творамі музычнага і паэтычнага мастацтва.
Д а н у т а Б і ч э л ь. «Роднае слова»
♦ Складзіце слоўнічак выказванняў беларускіх пісьменнікаў пра мову, роднае слова і на тэму аднаго з іх падрыхтуйце невялікае вуснае выступленне.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
У творчай лабараторыі журналіста
♦ Уявіце сябе карэспандэнтам школьнай газеты. Вы атрымалі заданне — падрыхтаваць інтэрв’ю са знакамітай паэткай Д. Бічэль па хвалюючых пытаннях нацыянальнай культуры, мовы. Падрыхтуйце пытанні, якія б вы хацелі задаць свайму субяседніку. Напішыце невялікі газетны артыкул, які выкладае змест такой гутаркі.
Слоўнік да задання
Інтэрв’ю – прызначаная для друку, радыё, тэлебачання гутарка з якой-небудзь асобай.
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
♦ Правядзіце конкурс на лепшага чытальніка вершаў пра Радзіму, мову.
♦ Праверце свае здольнасці ў вершаскладанні. Складзіце сінквейн «Роднае слова».
- Роднае слова______________________________________________________
2. ________________________________________________________________
3. ________________________________________________________________
4. ________________________________________________________________
5. ________________________________________________________________
А н а т о л ь В я р ц і н с к і. «Рэквіем па кожным чацвёртым»
♦ Выразна прачытайце верш. Падумайце, з якой інтанацыяй трэба чытаць кожную з частак; прыдумайце назвы кожнай з іх. Складзіце цытатны план твора.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
♦ Складзіце слоўнік «Гама пачуццяў».
Інструкцыя па выкананні: апішыце паслядоўна тыя змены, што адбыліся па ходу прачытання кожнай новай часткі верша А. Вярцінскага «Рэквіем па кожным чацвёртым»:
а) у вашым настроі;
б) пачуццях і ўражаннях;
в) эмацыянальным і псіхалагічным стане.
♦ Праверце свае здольнасці ў вершаскладанні. Складзіце сінквейн «Вайна».
Прыклад:
Вайна.
Жудасная, крывавая.
Забівае, разбурае, знішчае.
Гэта слёзы і боль.
Смерць.
- Вайна_________________________________________________
- ______________________________________________________
- ______________________________________________________
- ______________________________________________________
- ______________________________________________________
Н і л Г і л е в і ч. «Маці».
В а с і л ь З у ё н а к. «Я са шляхоў далёкіх...»
♦ Ці часта вы выказваеце свае пачуцці самаму дарагому чалавеку?У васз’явілася такая магчымасць. Падрыхтуйце паэтычнае (празаічнае) прызнанне ў любові да сваёй маці.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
♦ Успомніце задушэўнасць размоў, звернутых да маці, і падрыхтуйце вуснае (пісьмовае) выказванне па адной з тэм: «Дзякуй, мама!», «Мой самы родны чалавек».
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
♦ З дапамогай якіх вобразна-выяўленчых сродкаў створаны вобраз маці ў паэтычным (вершаваным) творы?
♦ Праверце свае здольнасці ў вершаскладанні. Складзіце сінквейн «Сям’я», «Бацькоўскі дом».
Узор:
Бацькоўскі дом.
Утульны, надзейны, верны.
Абароніць, навучыць, выхавае.
Там заўсёды рады табе.
Школа жыцця.
Узор:
Бацькі ідзеці.
Добрыя і шчырыя.
Любяць, дапамагаюць, радуюцца.
Усе паважаюць адно аднаго.
Сям’я.
♦ Разгадайце рэбус. Запішыце адгадку.
Адгадка:_________________________________________
♦ Падрыхтуйце вуснае маналагічнае выказванне паводле афарызмаў (на выбар):
Дзеці не толькі бачаць недахопы бацькоў, але і горшы з усіх недахопаў – крывадушнасць бацькоў. (Л. Талстой)
Вы вашымі словамі падманеце дарослага, але не падманеце дзіця. (Ф. Адоеўскі)
Вельмі карысна і нам самім вучыцца ў дзяцей. (М. Горкі)
Усе дарослыя спачатку былі дзецьмі, толькі мала хто з іх пра гэта помніць.
Дарослыя ніколі нічога не разумеюць самі, а для дзяцей вельмі цяжка без канца ім усё тлумачыць.
І я баюся не стаць такім, як дарослыя... .
Адны толькі дзеці ведаюць, чаго шукаюць. (Антуан дэ Сент-Экзюперы)
Праверачная работа. Загадкавая краіна паэзія
1.Чым адрозніваецца народная песня ад аўтарскай?
2. Якія віды народных песень ты ведаеш?
3. Успомні аўтара і верш, у якім расказваецца пра :
А) нашу Радзіму;
Б) родную прыроду;
В) наш народ.
4. Запішы шыфрам “Лічба-літара” аўтара і назву верша:
1.Максім Багдановіч ; а) “Мы-беларусы”;
2.Якуб Колас ; б) “Край мой беларускі”;
3. Ніл Гілевіч ; В)”Рэквіем па кожным чацвёртым”;
4.Рыгор Барадулін ; г) “ Ручэй”;
5.Анатоль Вярцінскі; д) “Маёвая песня”.
5. Назаві аўтара і твор, з якога прыведзены радкі:
А) Помнім боль і страты свае.
Памяць шуміць як чароты
О, як нам вас нестае…
Б) А пойдзем ў Ліпава лясамі,
Напэўна, стрэнемся з ласямі…
В) Той вады гаючай
З той крыніцы вечнай,
Дзе ад ран балючых
Ты арлоў вылечваў.
Г)Песня рвецца і ліецца
На раздольны, вольны свет.
Але кто яе пачуе?...
6.Вызначы віды мастацкіх сродкаў.
А) Вецер спявае, ручэй бубніць, сонца сыпле золата.
Б) Староначка дальняя, вецер звонкі, цёплая ласка.
В) Зоркі дрыжаць, песня ліецца, цішыня ляжыць.
Г) Як матулька, вярба, слова, як сонца, трымціць як лісток.
7. Што такое анапест, ямб, амфібрахій, харэй, дактыль?
8. Устаў неабходный тэрмін.
… - сугучнасць канчаткаў вершаваных радкоў.
9. Якое значэнне мае паэзія ў жыцці чалавека? Чым яна так прываблівае і захапляе чытача?
Да ўрокаў літаратуры ў восьмым класе
Літаратурныя міні-тэсты па раздзеле ,, Лірычныя жанры”
Верш Янкі Купалы ,, Спадчына”
1.Што трывожыць паэта?
а) Будучае краіны, зберажэнне духоўных скарбаў роднага краю;
б) мінулае беларускага народа;
в) захаванне прыродных багаццяў Беларусі.
2. Растлумачце сэнс слова ,,спадчына”;
а) Доля, лёс;
б)прырода, зямля, людзі;
в) радзіма, бацькаўшчына, айчына.
3. Што разумее пад сваёй спадчынай Янка Купала?
а) Мясціны, дзе нарадзілася яго маці;
б)родны край, дзе ён нарадзіўся;
в) матэрыяльныя каштоўнасці продкаў.
4. З якіх малюнкаў паўстае перад намі вобраз роднага краю?
а) З малюнкаў, якія адбіліся ў памяці і сэрцы паэта;
б) з эпізадычных момантаў, якія складаюць біяграфію паэта;
в) з вобразаў –малюнкаў жыцця і побыту беларускага народа.
5. Чаму словы ,,Старонкай Роднай” напісаны з вялікай літары ?
а) Гэта ўласны назоўнік;
б) аўтарскае ўжыванне гэтага спалучэння слоў;
в) гонар, пашана, бязмежная любоў укладзены ў гэты выраз.
Верш Максіма Багдановіча ,,Слуцкія ткачыхі”
- Як мяняецца настрой верша?
а) Радасць, захапленне змяняе сум, журба;
б) ад сумнага, элегічнага да прыўзнятага;
в) верш напісаны з адчуваннем нейкага чакання.
2. Якія вобразы супастаўляюцца ў вершы?
а) Панскі двор і родная хата;
б) персідскі ўзор і цвяток радзімы васілька;
в) цёплыя і халодныя колеры пры апісанні прыроды.
3. Якімі радкамі паэт даводзіць думку пра нацыянальную адметнасць мастацтва?
а) ,,Цвяток радзімы васілька”;
б) ,, Свае шырокія тканіны на лад персідскі ткуць яны”;
в),, Заміж персідскага ўзору”.
4. Чаму не цэніцца сваё, роднае?
а) Бо не ўсведамляецца , што гэта наша, нацыянальнае;
б) не хапае часу, каб азнаёміцца з узорамі нашага народнага мастацтва;
в) існуе забарона на беларускае мастацтва, перавага аддаецца персідскім узорам.
5. Чаму верш быў пакладзены на музыку і загучаў песняй?
а) Твор мае рытмічную аснову;
б) мілагучны, напеўны;
в) паэт увасобіў нацыянальнае багацце—беларускае мастацтва XIXcт.
Верш Уладзіміра Караткевіча ,, Беларуская песня”
1.У чым адметнасць інтанацыі гэтага верша?
а) Велічная, узнёсла-ўрачыстая;
б) спакойная, размераная;
в) узрушаная, заклікальная;
2. Якое пытанне паўтарае паэт?
а) ,,Ты—наш край?”;
б) ,, Дзе мой край?”;
в) ,, Дзе Нёман плыве?”.
3. Якія прыродныя аб’екты і прыкметы роднага краю вылучае аўтар у вершы?
а) Белавежа, Наваградскія ўзвышшы, Сафія;
б) Нёман, Дняпро, Прыпяць, Дзвіна;
в) родная мова, народныя песні, жытнёвыя палі, васількі.
4. Дайце адказ на пытанне ,, Дзе мой край ?” радкамі з верша У. Караткевіча:
а) ,, Дзе Нёман льецца срэбраводны”;
б) ,,Там, дзе вечную песню пяе Белавежа”, ,, Прыпяць ласкава віецца”;
в) ,,Вішнёвыя хаты глядзяцца ў шырокі Дняпро”; ,,Сафія плыве над Дзвіною”.
5. Якую грамадзянскую пазіцыю выказвае паэт?
а) Трэба быць верным сынам роднага краю да апошняга ўздыху;
б) ,, Трэба дома бываць часцей”;
в) неабходна шанаваць слаўнае мінулае, берагчы прыроду.
Вершы Максіма Танка ,, Шчасце”, Сяргея Грахоўскага ,, Чалавеку патрэбна…”
1. Што такое шчасце паводле паэтаў?
а) ,, Пэўна, складаецца …з дружбы, мацнейшай ад смерці…;
б) ,,Ткаць залатыя паясы”;
в) ,, Калі шчасце прыносіш другому”.
2. Што , на думку С. Грахоўскага , патрэбна чалавеку ў жыцці?
а) ,,Узбірацца на стромкія грэбні»;
б)людская ўвага і ласка;
в) усмешка, дабрата, сардэчнае шчырае слова.
3. Вершы Максіма Танка і Сяргея Грахоўскага адносяцца да лірыкі:
а) грамадзянскай; б) філасофскай; в) інтымнай.
4. Адметнасцю твораў паэтаў з'яўляецца тое, што ў іх:
а)пасля апошняга слова стаіць шматкроп'е;
б) пераважаюць клічныя інтанацыі ;
в) думка зліта з пачуццём.
5. Што збліжае вершы абодвух аўтараў?
а) Думка пра жыццёвы лёс чалавека;
б) роздум аб сэнсе чалавечага жыцця, прызначэнні чалавека;
в) разважанні пра хуткаплыннасць часу.
Верш Анатоля Вярцінскага ,, Жыццё даецца , каб жыццё тварыць …”
- Чаму лірычны герой надае выключнае значэнне стваральнаму пачатку?
а) Бо ў гэтым заключаецца сэнс жыцця і прызначэння чалавека на зямлі;
б) бо трэба перайначыць жыццё, каб мець уласны дабрабыт, дастатак у сям’і;
в) бо неабходна клапаціцца пра будучыню дзяцей.
2. Якую ролю ў вершы адыгрывае паўтор аднаго і таго ж слова-сказа?
а) Для раскрыцця аўтарскай пазіцыі;
б) з’яўляецца заклікам да людзей жыць актыўна і асэнсавана;
в) узмацняе думку пра неабходнасць міру і згоды паміж людзьмі.
3. Верш А. Вярцінскага адносіцца да лірыкі:
а) інтымнай; б) грамадзянскай; в) філасофскай.
4. Твор ,, Жыццё даецца, каб жыццё тварыць…” з’яўляецца :
а) вершам-зваротам;
б) вершам-разважаннем;
в) лірычным маналогам.
5. Падбярыце прапушчанае слова ў вершаваным радку: ,, Жыццё даецца, каб жыццё тварыць…// Каб светла-залатую яго ніць // віць і далей -- …” :
а) любоўю; б)пяшчотай; в) дабрынёй.
Вершы Максіма Багдановіча ,,Раманс”, Аркадзя Куляшова ,,Бывай”
1.Як адносіны да каханай дзяўчыны характарызуюць лірычнага героя ?
а)Чулы, закаханы;
б)сціплы, сарамлівы;
в) жыццярадасны, уважлівы.
2. Сфармулюйце галоўную думку ,, Раманса” М. Багдановіча радкамі з тэксту верша :
а) ,,…на зорку дзівіцца буду…”;
б) ,, Але расстацца нам час наступае…”;
в) ,, Каб хоць на міг уваскрэсла каханне , глянь іншы раз на яе…”.
3. Якімі словамі аўтар перадае пачуцці героя ў вершы ,, Бывай…”?
а) ,, Глянь іншы раз на яе, - у расстанні …”;
б) ,, Чаму так горка, не магу я зразумець”;
в) ,,Самотным жаўранкам звініць і плача май”.
4. Верш А. Куляшова можна назваць:
а) санетам; б)элегіяй; в) класічным рамансам.
5.,, Раманс” М. Багдановіча паклаў на музыку кампазітар :
а) Ігар Лучанок;
б) Сымон Рак-Міхайлоўскі;
в) Анатоль Багатыроў.
Якуб Колас ,,О, край родны…”(урывак з паэмы ,,Новая зямля”).
Максім Багдановіч ,,Цёплы вечар, ціхі вецер,свежы стог…”
1.Урывак з паэмы Якуба Коласа з’яўляецца:
а) рамансам;
б) паэтычным пейзажам;
в) філасофскім роздумам.
2. Духоўная сувязь лірычнага героя Якуба Коласа з радзімай і продкамі выяўляецца праз наступныя радкі:
а),, О, край родны, край прыгожы…”;
б),, Думкі думае прастор”;
в),, Мілы кут маіх дзядоў…”.
3. Які мастацкі прыём скарыстоўвае аўтар у гэтым вершаваным урыўку?
а) Супастаўлення;
б) перавелічэння;
в) адухаўлення.
4. Верш М. Багдановіча адносіцца да лірыкі:
а) пейзажнай;
б) грамадзянскай;
в) філасофскай.
5. ,, У небе ціха зоркі расцвілі”— гэта :
а) параўнанне;
б) сімвал;
в) метафара.
Адказы:
- 1—а ; 2—в; 3—б ; 4—а ; 5—в .
- 1—б; 2—а ,б, в; 3—а, в; 4—а, в; 5—а ,б.
- 1—а; 2—б; 3—а, б; 4—б,в; 5—а .
- 1—а,в; 2—в; 3—б; 4—в; 5—б.
- 1—а; 2—б; 3—в; 4—б; 5—а.
- 1—а; 2—а,в; 3—б,в; 4—б; 5—б.
- 1—б; 2—а,в; 3—в; 4—а; 5—в.
Рознаўзроўневыя заданні па тэме “ Ліра- эпічныя жанры”
Варыянт 1
1.Назавіце творы ліра-эпічных жанраў, прадстаўленыя ў раздзеле падручніка “ Дзвюх плыняў плённае зліццё”:
паэма_________________________________________;
балада_________________________________________;
прытча_________________________________________;
байка__________________________________________;
2. Якіх “ дзвюх плыняў зліццё” маюць на ўвазе аўтары падручніка ў чацвёртым раздзеле? Абгрунтуйце сваю думку, абапіраючыся на літаратурныя творы.
3. Назавіце асаблівасці аднаго з ліра- эпічных жанраў (балада, прытча, паэма) на прыкладзе пройдзеных твораў.
4. Вызначце ролю лірычных адступленняў у паэме Я.Купалы “ Магіла льва”. Як яны характарызуюць аўтара?
5. Выкажыце свае адносіны да лірычнага героя паэмы Я.Купалы “ Магіла льва”.
Варыянт 2
1. Лірыка дапамагае спазнаць свет чалавечых эмоцый. Эпас знаёміць нас са знешнім светам праз падзеі,паказвае чалавечыя характары ў жыцці, дзеянні. Як называюцца творы, якія спалучаюць у сабе асаблівасці гэтых родаў літаратуры? Прывядзіце прыклады такіх твораў?
2. Назавіце выразныя адметнасці байкі як літаратурнага жанру. Прыгадайце 2-3 байкі і назавіце іх аўтараў.
3. Пакажыце адрозненне паэмы ад лірычнага верша.
4. Вызначце ролю алегорыі ў фальклорных жанрах: прыказках, прымаўках, казках. Суаднясіце іх алегарычны сэнс з адной з вядомых вам баек.
5. Дайце разгорнуты адказ на пытанне : “ Як праз мараль вызначаецца аўтарская пазіцыя ў байцы К. Крапівы “ Ганарысты Парсюк”?
Літаратурны дыктант
Лірыка і лірычныя жанры
1.Паводле тэматычных асаблівасцей вылучаюцца чатыры асноўныя віды лірыкі. Назавіце іх. ( Грамадзянская, філасофская, інтымная, пейзажная)
2. Від лірыкі, у якім аўтар выказвае думкі, пачуцці , звязаныя з грамадскімі праблемамі . ( Грамадзянская)
3.Верш, які поўніцца сумам з прычыны асабістага няшчасця, грамадскай несправядлівасці. (Элегія)
4.Да якога роду літаратуры адносіцца апавяданне “Дзяльба кабанчыка”? ( Эпас)
5.Слова, радок ці некалькі радкоў, якія паўтараюцца пасля кожнай страфы ў вершы. (Рэфрэн)
6.Асоба, ад імя якой напісаны верш. (Лірычны герой)
7.Назавіце асноўныя жанры лірыкі. (Пасланне, элегія, ода, гімн, санет, трыялет, раманс)
8.Невялікі лірычны верш напеўнага характару . (Раманс)
9. Пытанне , якое сцвярджае пэўную думку і не патрабуе адказу. (Рытарычнае)
10. Аўтар вершаў “Слуцкія ткачыхі”, “,Цёплы вечар, ціхі вецер, свежы стог…”, “,Трыялет” ( “Калісь глядзеў на сонца я…”). ( М. Багдановіч)
Тэставае заданне
1. Прачытайце верш А. Куляшова “Маці”. Які жанр нагадвае гэты верш?
А) Аповесць;
Б) навелу;
В) легенду;
Г ) драму (в або г).
2. Падумайце, з якім фальклорным жанрам мае падабенства балада А. Куляшова.
А) З чарадзейнай казкай;
Б) з народнай песняй;
В) з легендай;
Г) з міфам. (а або в)
3. Успомніце, як называецца прыём адухаўлення, ачалавечвання з’яў прыроды, жывых істот, рэчаў. Знайдзіце такі прыём (троп) у тэксце балады.
А) Антытэза;
Б) гіпербала;
В) увасабленне. (в, “выпіў…камень”, “сказала дарога”)
4. Спачатку пацвердзіце радкамі з тэксту прадстаўленыя тэзісы пра маці, а пасля напішыце невялічкае сачыненне: “Вобраз маці ў аднайменнай баладзе А. Куляшова”.
А) Яна вельмі любіла сына і гатова зрабіць нават немагчымае, каб толькі ён вярнуўся жывым;
Б) маці- нястомная працаўніца;
В) яна выглядае не весялухай або гаротніцай, а суровай і стрыманай асобай;
Г) яна моцная духам;
Д) маці- самаахвярная, дзеля сына не шкадуе ўласнага жыцця.
Літаратурная віктарына
Назаві твор па пачатку, вызначы яго аўтара і жанр:
“ - Няма каму ваду з калодзежа браць. Раз’ехаліся ўсе… А калодзеж жывы павінен быць… З яго чэрпаць трэба, каб вада ў зямлю не пайшла, каб не застаялася, каб свежай была… Во я і выбіраю яе штодня… За былых сваіх суседзяў, за дзяцей іх і за свайго сына… “
Драма Аляксея Дударава “Вечар”
Трэба дома бываць часцей,
Трэба дома бываць не госцем,
Каб душою не ачарсцвець.
Каб не страціць святое штосьці.
Верш Рыгора Барадуліна “Трэба дома бываць часцей”
І тчэ, забыўшыся рука,
Заміж персідскага узора
Цвяток радзімы васілька.
Верш Максіма Багдановіча “Слуцкія ткачыхі”
Дзе мой край? Там дзе вечную песню пяе Белавежа,
Там, дзе Нёман на захадзе помніць варожую кроў,
Дзе на ўзвышшах Наваградскіх дрэмлюць суровыя вежы
І вішнёвыя хаты глядзяцца ў шырокі Дняпро.
Верш Уладзіміра Караткевіча “Беларуская песня”
Ад прадзедаў спакон вякоў
Мне засталася спадчына;
Паміж сваіх і чужакоў
Яна мне ласкай матчынай.
Верш Янкі Купалы “Спадчына”
Простае шчасце людское,
Так, як і наша з табою,
Пэўна, складаецца з солі,
З хлеба, сабранага ў полі…
Верш Максіма Танка “Шчасце”
Жыццё даецца, каб жыццё тварыць.
Не марнаваць, не нішчыць, не бурыць, -
Тварыць!
Верш Анатоля Вярцінскага “Жыццё даецца, каб жыццё тварыць…”
Бывай, абуджаная сэрцам, дарагая.
Чаму так горка, не магу я зразумець.
Шкада заранкі мне, што ў небе дагарае
На ўсходзе дня майго, якому ружавець.
Верш Аркадзя Куляшова “Бывай…”
Зорка Венера ўзышла над зямлёю,
Светлыя згадкі з сабой прывяла…
Помніш, калі я спаткаўся з табою,
Зорка Венера ўзышла.
Верш Максіма Багдановіча “Раманс”
“ Маці выйшла з хаты. Два пустыя вядры ў руцэ – ішла па ваду. Сына заўважыла – спынілася пад акном. У рыжым, старым , кругом палатаным кажусе, у шарсцяной хустцы, якую Сцяпан купляў у Мінску яшчэ да арміі.
- Ну што стаіш? Спытала зводдаль і замоўкла, адно вачыма лагодна ўсміхнулася, нібы казала-клікала: ну падыдзі да мяне , сынок…”
Апавяданне Віктара Карамазава “Дзяльба кабанчыка”
О, край родны, край прыгожы!
Мілы кут маіх дзядоў!
Што мілей у свеце божым
Гэтых светлых берагоў...
Урывак з паэмы Я.Коласа “Сымон-музыка”
Замёрзла ноччу шпаркая крыніца;
Твая пара, зімовая нуда!
Цяпер няма ўжо руху ні сляда,
І нават зверху слоем снег лажыцца.
Верш Максіма Багдановіча “Санет”
“А Хмарка, шчаслівая, радасная, ясная, як майская раніца, усё ішла далей і далей да невядомых краёў свету, і толькі ёй рабілася крыху сумна, ёй шкода было пакідаць тыя малюнкі, да якіх яна ўжо прывыкла, але жывая натура гнала яе і гнала, не даючы супачынку”.
Казка Я.Коласа “Хмарка”
“Пераспелае жыта плакала зярнятамі, а ў жыце стаялі шыбеніцы. І не ўстаў ніхто, і не сказаў людзям, што няможна рэзаць адзін аднаго, што свет вялікі і на кожнага хопіць ніў, што хлеб аднолькава смачны, на якой мове яго не называй. Не мог сказаць…”
Апавяданне У.Караткевіча “Паром на бурнай рацэ”
Пытанні і заданні для абагульнення па тэме “Лірыка”
- Суаднясіце творы з раздзелам лірыкі, да якой яны належаць
- У.Караткевіч “Беларуская песня”
- М.Танк “Шчасце”
- М.Багдановіч “Раманс”
- М.Багдановіч “Цёплы вечар, ціхі вечар, светлы стог…”
|
А) інтымная лірыка
Б) грамадзянская лірыка
В) пейзажная лірыка
Г) філасофская лірыка
|
- Запоўніце кластар па тэме “Лірыка” па ўзору
?
|
філасофская лірыка- вершы – роздумы аб асноўных пытаннях чалавечага жыцця, аб вечных ісцінах, якія хвалявалі чалавецтва заўсёды і хвалююць сёння кожнага
|
|
пейзажная лірыка-
перадае ўражанні, пачуцці, выкліканыя з’явамі, малюнкамі прыроды
|
грамадзянская
?
інтымная лірыка
- Па схемах рыфмоўкі вызначце жанр твора
- Аба ба бвв
- Абба абба ввг дгд
- Аднавіце словы ў вызначэнні жанра
Форма лірычнага верша з васьмі радкоў, у якім …(два) першыя і …(два ) апошнія, а таксама першы і …(чацвёрты) радкі аднолькавыя.
- Лірычны верш, прасякнуты сумным настроем з прычыны грамадскай несправядлівасці, асабістага няшчастя, нераздзеленага кахання, разважанняў аб жыцці і смерці называецца…… (элегіяй).
разгарнуць » / « згарнуць